Draginga etter alt det som byen har å tilby ligg naturleg innkoda i veldig mange av oss som kjem frå «distrikta». I tenåra blir det gradvis tydeleg for oss kor innskrenka, trongt, knugande kjedeleg og kørka det er på bygda, og kor mykje meir verda har å by på.
Derfor forlet eg bygda til fordel for byen alt som 16-åring. Nærare bestemt bygda Ølen til fordel for byen Stord, for å gå på vidaregåande. Det var sjokkarta.
På Stord fanst alt ein kunne tenke seg: Sjukehus! Høgskule! Kaféar! Klasseskilje! Tingrett! Kunstnarar! Kulturhus! Det var som å komme heim. Eg hadde funne min by. Den kjempestore byen Stord, med sine 17 000 innbyggarar.
Eg gjekk på opplesingar, kunstutstillingar, sat på kafé i timevis og teikna i skissebøker, spelte klassisk gitar og gjekk i lange kåper, røykte og drakk, lånte Faulkner og Bukowski på biblioteket og levde i det heile tatt som ei fri sjel i denne pulserande metropolen. Stord var fullkomen. Betre enn Stord kunne det ikkje bli.
Denne naive paradistilstanden kunne sjølvsagt ikkje vare. Ein kveld i andre klasse hadde ein mystisk buss tatt plass bak kulturhuset. Norsklæraren vår proklamerte, mot løfte om avspasering, at me skulle på teater same kveld. Nærare bestemt Riksteatrets Olav Duun-oppsetting «Medmenneske».
Eg er framleis i stand til framkalle kjensla eg hadde den kvelden, midt i kinosalen, omringa av klassekameratar: Sterk uro. Ikkje berre på grunn av Ragnhild som drep sin eigen svigerfar. Like mykje fordi eg forstod at dette var begynnelen på slutten av mitt liv som lykkeleg uvitande kunstnarspire på Stord: Ånei – det er meir der ute!
Som filosofiinteressert tenåringsbohem fekk eg straks assosiasjonar til Platons holelikning: Her sat eg, fastbunden på ein trekkfull hybel på Stord og såg berre bleike avskyggingar av det verkelege kulturlivet!
Eg som hadde forestilt meg eit langt og lykkeleg liv på Stord, til og med sett meg ut eit passande hus!
Men for kvar gong Riksteatrets turnébuss stansa utanfor kulturhuset, og eg motvillig trekte mot kinosalen, blei tvilen større. Var det verkeleg her eg skulle slå meg ned, for godt?
Og dermed fekk den distriktspolitiske grunngjevinga for Riksteatret; eit middel for å oppretthalde spreidd busetnad, stikk motsett effekt.
Eg måtte ha meir! Eg sa opp hybelen og flytta resolutt til Bergen, deretter Oslo, der eit liv i kulturell sus og dus følgde. Iallfall til me fekk vårt første barn.
Det er jo ei kjend sak at når ein bur i by og etter kvart får barn, så endrar både handlingsrom og levemønster seg dels dramatisk. Frå eit fritt og bekymringslaust restaurant-konsert-teater-utstilling-bar-tilvære til eit kan-du-for-faen-i-helvete-sovne-snart!-tilvære.
Og litt etter litt begynner ein å drøyme om færre trapper, større plass, mindre trafikkstøy og fleire barnevakter.
Ein stad med litt friskare luft, naturen litt tettare på, ein kjøkkenhage og eit par høner ... ein frukthage og ein robåt ... Alt dette som gjer at folk drøymer om det enkle livet på landet, før ein finn ut at det ikkje er gangavstand til noko som helst der, at skulen og butikken er lagt ned, at i staden for profesjonelle utøvarar og kulturinstitusjonar må du ta til takke med frivillige lag og organisasjonar, og i staden for provoserande samtidskunst: provoserande elendig brukskunst.
Femten år etter at eg reiste var eg likevel tilbake på Stord igjen. No som nyslått småbarnsmor og småbrukar i den vesle bygda Valevåg eit kvarter unna.
Riksteaterbussen stod parkert på akkurat same stad som sist, på baksida av kulturhuset. Hastande mot inngangen tenkte eg at ja ja, det Riksteatret, det driv på. Heilt uavhengig av kor mange her ute i distriktet som faktisk har interesse for – eller økonomi til å betale for – kvalitet.
Eg forstår meg jo på kunst, så klart!, men det skulle ikkje forundre meg om eg var den einaste, tenkte eg, med veksande uro, for kva om eg faktisk var den einaste i heile salen, kanskje bortsett frå ein skuleklasse under tvang – så pinleg!, både for meg og for skodespelarane, tenkte eg, på veg inn i foajeen, berre for å bli møtt av myldrande trengsel framfor inngangen til kinosalen.
Der var tre av mine gamle norsklærarar, no pensjonerte. Og der var sjølvsagt høgskulelektorane, og der ein gjeng klassiske lesesirkeldamer, men der – han på Felleskjøpet, og ho i kassa på Coop Extra? Og der var frisøren min! Og dei latviske naboane mine, pent kledde for ein kveld i teateret. Og der var skuleelevar og fotballtrenarar, sjukepleiarar og juristar, bønder og pensjonistar. Full sal, og mine eigne fordommar mot distrikta gjort til skamme.
Riksteatret som konsept er jo nesten for sprøtt til å vere sant. Eit statleg, omreisande teater, med formål å bringe det beste av dramatisk kunst ut til heile folket, i eit så langstrekt og kronglete land som Noreg.
Men behovet for kultur framført av profesjonelle er merkeleg jamt geografisk fordelt. Riksteatret var rett nok delvis skyld i at eg forlet bygda den gongen, men det var òg delvis Riksteatret som gjorde det muleg å vende tilbake.
(Dette er ein redigert utgåve av ein tekst Agnes Ravatn skreiv i samband med at Riksteateret feirer 75 år på vegen.)
