Fotball kan ofte vere vanskeleg om vinteren, også på Dei britiske øyane. Den verste vinteren av dei alle var for 50 år sidan – og den fekk også betydning for norske fotballtilhengarar og tipparar.

Fotballfolket på balløya begynte å snakke om den forferdelege vinteren 1946–47 då Sibir-kulden kom snikande frå nordaust like før jul i 1962. Det skulle bli betydeleg verre denne gongen, først og fremst fordi sprengkulden «aldri» slapp taket.

Vinterkulden beit seg fast, og vart supplert med uvanleg kraftige snøstormar som laga meterhøge fonner. Istappane frå hustaka kunne bli opptil tre meter lange. Vegar, jernbaner og flyplassar var blokkerte. Samfunnet stod stille, og fotballen med den. Og fotballen var naturleg nok ikkje prioritert – det var trass alt viktigare problem å løyse i det britiske samfunnet.

For ein nordmann høyrest ikkje dette serleg uvanleg ut. Men i England hadde ingen vore gjennom dette før.

Vinteren var den verste i England på 223 år. Ikkje sidan 1739/40 hadde britane opplevd noko liknande.

• Etter ein uvanleg mild førjulsvinter slo det om til solid frost 22. desember. Om kvelden «Boxing Day» 26. desember begynte i tillegg snøen å kome i store dosar, og 29. og 30. desember feia ein kraftig snøstorm over Sør-England med fonner på opptil seks meter som resultat.
• Januar vart den kaldaste månaden i det 20. hundreåret, og snøen og isen vart liggande. Bilete frå England såg ut som dei vakraste norske julekort med vinterstemning.
• Så kom februar med meir snø og stormar på opptil styrke 8 på Beaufort-skalaen. England skalv.
• Først ei veke ut i mars begynte vårveret å melde seg. 6. mars var første dagen sidan jul utan kuldegrader i England. Laurdag 16. mars var første dagen med eit fullstendig ligaprogram sidan midten av desember.

Katastrofe for fotballen

Det resulterte naturleg nok i utsette kampar i store mengder. Og i eit nesten umenneskeleg kampprogram då våren langt om lenge klarte å bryte gjennom.

– Det var katastrofe for fotballen der borte, og håplaust å skulle følgje med, seier Svein Solbakken på Kirkenær. Han var lidenskapeleg Chelsea-tilhengar og følgde nøye med i fotballen i England.

Billettinntektene var hovudinntektskjelda for klubbane på den tid. TV- og sponsoravtaler hadde ingen høyrt om. Det var billettane pluss inntektene frå programsalet, kioskar og pubar klubbane skulle leve av. Og alt det vart så å seie heilt borte.

– Eg hugsar at Chelsea rett og slett reiste til Malta og låg der og spela treningskampar i påvente av at frosten og snøen skulle spele taket. Det var litt uvanleg på den tida, seier Solbakken til NRK.

For liksom å erte fotballfansen litt ekstra, var det ekstra mange dagar med solskin over England i denne kuldeperioden.

(Artikkelen held fram under biletet)

Rekordlang cuprunde

Laurdag 5. januar skulle 32 kampar i FA-cupens tredje runde vore spela. Berre tre gjekk etter planen. 15 kampar i denne runden skulle bli utsette minst ti gonger. Flest gonger vart kampen mellom Lincoln og Coventry utsett. Først på 16. forsøket lykkast det å spele kampen. Og den siste kampen i 3. runde vart spela 11. mars - meir enn to månader etter opprinneleg dato, og omtrent då kvartfinalane skulle ha vore spela.

Opphopinga av kampane førte til at kvartfinalene vart utsette i tre veker og semifinalene i fire.

Men verst gjekk det naturlegvis utover ligakampane. På den tid gjekk så å seie alltid heile ligarunden – 46 kampar i fire divisjonar – på laurdag klokka 15.

• 12. januar blei berre 4 av 46 ligakampar spela.
• 19. januar 6 kampar.
• 2. februar 4 kampar.
• 9. februar 7 kampar.
• 16. februar 11 kampar.

– I dag hadde ikkje problema blitt så store, iallfall ikkje for laga i dei øvste divisjonane. Dei har undervarme og generelt mykje betre arenaer enn den gongen. Men i 1963 var det katastrofe for klubbane, fortel Svein Solbakken.

Det var også vanskeleg å kome seg fram til dei få banene der det faktisk vart spela fotball. Toga køyrde seg fast i snøfonnene, og vegane var ofte meir eller mindre uframkomelege. Til og med Themsen låg under tjukk is i lang tid.

– Forferdelege baneforhold

– Det var ingen tv-kampar på den tida. Men avisene hadde bilete frå kampane, og det var tydeleg at det vart spela kampar under forhold som i dag langtfrå hadde blitt godkjende. Banene kunne til tider vere heilt forferdelege, seier Solbakken.

Dei største og rikaste klubbane hadde råd til å reise utanlands for trening og privatkampar. Men dei fleste hadde ikkje råd til det, og måtte gjere som best dei kunne heime. Mange prøvde å legge teppe over bana, men det hjelpte lite i frosten.

Smelta isen med flammekastar

Norwich fekk den glupe ideen å smelte snøen med flammekastarar. Dei lykkast, berre for å oppdage at smelta is og snø blir til vatn. Dette førte til overfløymd bane som etter kort tid fraus til stålis.

I Blackpool gjorde dei liknande erfaringar. Det fekk mellom andre landslagsspelarane Jimmy Armfield og Tony Waiters til å prøve skøytene ute på bana der fotballkampen skulle ha gått.

Etter kvart oppdaga dei som prøvde å rydde banene at når dei tok vekk snøen, gjekk frosten og telen berre endå djupare ned i bakken.

– Ofte møtte fansen talrike fram for å hjelpe til med å rydde banene. Men det var sjeldan hjelp i det – det var for mykje snø og for mange kuldegrader, seier Svein Solbakken.

Halifax Town tok konsekvensen av dette. Dei let fotball vere fotball, let bana fryse til – og tok inngangspengar av dei som ville bruke den som skøytebane. Det vart publikumssuksess.

Men fotball var det lite av i dei to første månadene i 1963.

Tre månader utan å få spele

Førstedivisjonslaget Bolton spela ikkje ein einaste kamp mellom 8. desember og 16. februar. Lenger nede i divisjonane der banefasilitetane var dårlegare, vart dei ufrivillige pausane endå lengre. Walsall i 2. divisjon spela ikkje mellom 15. desember og 9. mars.

Og då våren endeleg kom, gjekk klubbane frå lediggang og inntektsløyse til eit nesten drepande kampprogram for å ta igjen det tapte.

Coventry spela 25 kampar på 79 dagar etter at vinteren omsider slapp taket. Og stakkars fjerdedivisjonslaget Mansfield, som hadde vore utan kamp i 10 veker, måtte spele ti kampar – nesten ein fjerdedel av heile ligaprogrammet – i april månad.

Men det lønte seg. Dei klarte opprykk på målskilnad til slutt.

Utsett cupfinale

Dei siste kampane for sesongen, pluss cupfinalen, måtte utsetjast i tre veker etter den opprinnelege datoen. Først 25. mai kunne Manchester United møte Leicester i finalen i FA-cupen. Så seint hadde cupfinalen aldri før blitt spela.

Vinteren 1962/63 skulle sette varige spor etter seg. For tippeselskapa visste ikkje si arme råd når så å seie heile kampprogrammet fraus bort helg etter helg.

Norsk Tippings reglar på den tid tilsa at om det ikkje var spela nok kampar på tippekupongen til at toppremien nådde 5 (!) kroner, skulle heile kupongen annullerast og innsatsen betalast tilbake. Det hadde skjedd berre ein gong tidlegare i tippeselskapet si 15 år lange historie.

Men i 1963 måtte alle dei fire første speleomgangane annullerast. Berre to og tre kampar på kvar av kupongane vart spela, og det var ikkje nok.

Trekning gav "bingokupong"

Norsk Tipping forsto at noko drastisk måtte gjerast. 24. januar annonserte dei i avisene at frå og med speleomgang 5 skulle det alltid vere 12 tippeteikn. Avlyste eller avbrotne kampar skulle trekkjast.

Det viste seg å vere på tide. På trekninga sin debut-dag 2. februar vart alle kampane på kupongen avlyste. Kupong 5 i 1963 besto derfor av 12 trekte tippeteikn. Det var ingen favorisering, H, U og B (eller 1-x-2 som det var på den tid) hadde like store sjansar, uansett favorittstempel på laga som stod oppført.

- Mange var forbanna på Norsk Tipping for dette. Sjølv dei største favorittane kunne lett falle når det var like store sjansar for alle teikna. Interessa for tippinga gjekk jo også nedover når det var så mange avlysingar og resultata vart bingo, seier Solbakken. Han var sjølv ein ivrig «småtippar».

Norsk Tipping tok etter kvart konsekvensen av dette, og innførte «tendenstrekning», bygt på tipsa frå dei største avisene. Men det var først fleire år seinare.

"Pool's Panel" i England

Det vart bråk og avisdiskusjonar om trekninga, men ikkje på langt nær så mykje rabalder som i England. Der valde dei ei anna løysing, kalla «Pool’s Panel».

For også der vart den eine kupongen etter den andre avlyst. 26. januar kom «Pool’s Panel» i sving for første gong. Fem mann – fire tidlegare spelarar og ein tidlegare dommar – sette seg saman og avgjorde korleis kampane «skulle» ha slutta – med heime, borte eller uavgjort.

Tipparar i hopetal protesterte mot at deira innsatsar skulle avgjerast av ei lita gruppe menn på eit kontor. Men systemet vann fram likevel, så lenge alternativet var avlysing.

Ei avishistorie – sannhetsgehalten er ikkje bekrefta – gjekk ut på at ein spelar gjekk til sjefen og bad om sigersbonus etter ein avlyst kamp.

– «Pool’s Panel» sa at det var siger til oss, var spelarens grunngjeving.

– Ja, men du var ikkje tatt ut på laget, var managerens kvikke svar.

Britiske klimaforskarar har funne ut at det statistisk vil gå 1000 år til neste gong ein så kald og langvarig vinter vil råke Storbritannia. Og då har kanskje alle fotballbaner fått tak og varme...