Kven blir neste forfattar i nobelklubben?

I dag presis klokka 13 vil døra opne seg mot dei ærverdige salongane i Svenska Akademien. Sekretæren vil kome ut og forkynne årets vinnar, og i same andedrag gje forfattarskapen ein karakteristikk i kunstferdig og komprimert prosa.

Akademien har heilt klart finslipt formuleringane siste vekene så dei skal sitje som eit skot i skallen på pressekorpset så vel som på litterære besserwissarar jorda rundt.

I løpet av eit halvt minutt skal desse forstå at også dette året har dei ansvarlege funne fram til ein framifrå og verdig vinnar. Å lage global litterær kanon på direktefjernsyn er ikkje for amatørar.

Kritikken av den ukjende vinnaren

Men dei ansvarlege i Akademien er ikkje fødd i går. Faktisk er svært mange av dei fødd for ganske mange tiår sidan, ettersom dette er ein stad ein sit på livstid. Dei veit derfor at det blir debatt og kritikk, uansett.

Valet av forfattar blir kritisert både av folk som kjenner den utvalte forfattarskapen og ikkje minst av folk som ikkje kjenner det. Spesielt det siste er fascinerande. Ressonnementet er gjerne slik: Sidan eg ikkje har høyrt om denne forfattaren, nektar eg å tru at vedkomande er ein verdig vinnar.

Amerikanske kommentatorar demonstrerer gjerne ved høvet eit skuleeksempel på det den potensielle nobelprisvinnaren Milan Kundera kallar «de store lands provinsialisme»: Mange av dei hevdar med tyngd at bøker som ikkje er tilgjengelege på deira eige språk umogleg kan vere i verdstoppen.

Dette inneber ein rørande tillit til ein forlagsbransje som slit såpass tungt økonomisk at det går an å tvile på om dei bruker mykje av si tid på å snuse seg fram til stor litteratur på små språk for deretter å gje dei ut på amerikansk i rein fryd over den litterære kvaliteten.

Meir sannsynleg er det at dei vil vurdere det når forfattaren har fått det noble stempelet frå dei 18 kompromisslause svenske forfattarane i Akademien.

Årets heitaste namn

Øvst på fleire av årets bettinglister finst kviterussiske Svetljana Aleksievitsj, tett følgt av japanske Haruki Murakami. Der har dei vore før også.

Namnet på vinnaren står vanlegvis på desse listene, men sjeldan på dei øvste plassane.

Likevel, ingen regel utan unntak, og om prisen skulle gå til ein av desse, ville eg halde ein knapp på Aleksievitsj. Sakprosaen har i mange år vore nedprioritert av skjønnåndene i Akademien. I vår tid er det stadig fleire forfattarar som skriv viktig sakprosa med høg litterær kvalitet, bøkene til Aleksievitsj er glimrande døme på det.

Amerikanske Philip Roth står også høgt på lista. Han kunne vore ein verdig vinnar. No går det rykte om at han har slutta å skrive, og han hamnar derfor i gruppa over forfattarar som gjerne kunne fått prisen, men så gjekk tida og det vart for seint.

Her må dei ansvarlege ta inn over seg kritikken frå Doris Lessing, som utbraut at det var altfor seint då ho fekk prisen i ein alder av 88 år.

Det er rett og slett for seint å få prisen etter at forfattarskapen er avslutta. Mange store forfattarar har gått i grava utan denne utmerkinga fordi dei ikkje blei prioritert mens dei var i gang. Eg nemner i fleng: Henrik Ibsen, Graham Greene, Astrid Lindgren, Thomas Bernhard, Pramoedya Ananta Toer, Assia Djebar.

Då har eg meir tru på kenyanske Ngugi Wa Thiong'o om ein skal studere toppkandidatane på bettinglistene. Ingen ungdom han heller, men han er framleis aktiv som forfattar og har eit sterkt forfattarskap bak seg.

Fleire, også utanfor våre eigne landegrenser, heiar på Jon Fosse. Kanskje han blir den fjerde norsking med Nobelpris? Det er nokon år sidan sist det skjedde: Vi må tilbake til 1928 for å finne den tredje, som var Sigrid Undset. Men vi har ingen grunn til å klage. Med tre prisar ligg vi likevel svært godt an. Berre fire afrikanarar har fått prisen, og fem asiatar. Norden kan samla sett notere seg for 16 prisar og er dermed fire gonger så dyktige som heile Afrika. Eller?

Ein annan kritikk av prisen

Det er lite interessant å kritisere Akademien for å gje Nobelprisen til ukjende forfattarar. Men dei fortener kritikk for å vere nærsynte. Ein urimeleg stor del av prisane har gått til forfattarar frå Norden og den vestlege delen av Europa. 15 av dei 20 siste prisane har hamna i Svenska Akademiens eigen verdsdel.

Sjølvsagt finst det nok forfattarar av nobelprisformat i dei svenske nærområda. Men det finst like sjølvsagt mange verdige kandidatar i andre delar av verda også. Det hadde vore stort om Akademien hadde innsett at dei altfor lett overser kvalitet hjå store og viktige forfattarar som skriv under andre himmelstrok: Som Elias Khoury frå Libanon, eller Atiq Rahim frå Afghanistan, eller om ein skal halde seg i det europeiske: Svetljana Aleksievitsj.