– Alvorlege kunnskapshol om vald i psykiatrien

For dryge to veker sidan vart ein pasient drepen av ein annan pasient inne på ein psykiatrisk avdeling i Oslo. Knivdrapet gjorde mange uroa for tryggleiken til både pasientar og tilsette i psykatrien.

Medan valdsepisodar mellom pasientar er uvanleg, blir pleiarar og andre som arbeider ved psykiatriske institusjonar i Noreg dagleg utsette for vald og trugsmål.

Likevel finst det ingen samla nasjonal statistikk over omfanget av vald og trugsmål på dei psykiatriske avdelingane.

Det er eit alvorleg problem, meiner fleire forskarar.

– Det er belastande

Ifølgje Arbeidstilsynet er helsevesenet den bransjen som er mest utsett for vald og trugsmål, og aller verst er det i psykiatrien.

Også i ei HMS-undersøking frå Fafo (2007) skil helsesektoren og sosialnæringa seg ut som spesielt belasta. Høvevis 12 og 17 prosent av dei spurde seier at dei har vorte utsette for vald eller trugslar om vald i løpet av det siste året.

Tal som NRK har henta inn viser at det hittil i år er registrert 1849 tilfelle av vald, trugslar og utagerande åtferd mot tilsette på psykiatriske avdelingar ved helseføretaka i Oslo, Bergen, Trondheim og Stavanger - dei fire største byane i Noreg (sjå tabell lenger nede i artikkelen).

Tala viser også at førekomsten av valdsepisodar og trugsmål ved sjukehusa er svært konsentrert i psykiatrien. Berre eit fåtal hendingar skjer på somatiske avdelingar.

I tillegg til den psykiske påkjenninga ved å jobba i eit risikofylt yrke, er det ikkje uvanleg at dei tilsette får fysiske skadar som medfører legebesøk og sjukemelding.

– Det er belastande, heilt klart. Eg merkar at det gjer noko med meg, seier Nils Ragnar Myklebust (57).

Slag og stikk

Myklebust er psykiatrisk hjelpepleiar med over 30 års fartstid i yrket. Dei siste 25 åra har han jobba ved ei avdeling som er spesielt utsett - den regionale tryggingsavdelinga (RSA) på Dikemark i Asker.

Dette er ei av tre slike avdelingar i landet som tek imot pasientar som er farlege eller valdelege og som er alvorleg sinnslidande. Mange av desse har drap på samvitet, og er dømde til tvungent psykisk helsevern.

• LES OGSÅ: Bare de farligste får plass på sikkerhetsavdelingene

Det er særleg i samband med grensesetjing at pasientane blir aggressive. Hjelpepleiaren har teke imot mange harde slag i løpet av sitt yrkesliv. Dei siste åra har han også merka seg at valden mot pleiarane har vorte råare enn før.

– Ja, eg har mange gonger gått sjukemeld i kortare periodar fordi eg har blitt slegen med knyttneve eller harde gjenstandar mot hovudet og stukken med spisse ting, seier hjelpepleiaren.

(Artikkelen held fram under tabellen)

– Hindrar førebyggande arbeid

Dei einskilde helseføretaka er pålagde å ha eit avvikssystem der dei registrerer vald, trugsmål og utagerande åtferd retta mot sine tilsette på arbeidsplassen. Men tala blir ikkje samordna, korkje på regionalt eller nasjonalt nivå.

Fleire stader fører ein avvik utan å skilja mellom faktiske valdsepisodar, uhell som har ført til skade, nesten-uhell og trugsmål.

Ved Oslo Universitetssjukehus blei det innført eit nytt avvikssystem i fjor. Kommunikasjonsrådgjevar Jo Heldaas seier det gamle rapporteringssystemet var så dårleg at dei ikkje ønskjer å gje ut statistikk frå 2010.

– Me ønskjer ikkje å gå ut med eit tal som me har grunn til å tru at er feil, seier Heldaas.

Mangelen på felles prosedyrar for kva som skal rapporterast inn og korleis, er ei viktig årsak til at det ikkje finst ein overordna statistikk for heile landet.

– Mangelen på samla kunnskap er alvorleg. Det største problemet er at me ikkje får høve til å forska for å utvikla førebyggjande metodar som kunne redusert førekomsten av vald mot dei tilsette, seier forskar Roger Almvik.

• LES OGSÅ: Sjekkliste kan hindre vold i psykiatrien

Forskar Almvik får støtte frå Fafo-forskar Jørgen Svalund, som står bak rapporten «Vold og trusler om vold i offentlig sektor». Også Svalund konkluderer med at kunnskapen om problemet er for dårleg, og etterlyser meir statistisk kartlegging.

– Ukultur og travel kvardag

Almvik jobbar ved St.Olavs Hospital i Trondheim og har skrive doktorgrad om førekomsten og førebygging av vald i helsevesenet. Han har i tillegg 15 års yrkeserfaring som psykiatrisk sjukepleiar og kjenner godt til belastninga som Myklebust fortel om.

– Vald mot personalet i psykiatrien er sterkt underrapportert. Det finst mange grunnar til det. Ei viktig årsak er at det ikkje er kultur å varsla om dette på arbeidsplassen, fortel han.

Ei anna årsak er kompliserte varslingsrutinar som pleiarane opplever at dei ikkje kan ta seg tid til i ein travel kvardag, ifølgje forskaren.

Hjelpepleiar Myklebust stadfestar at mange av dei daglegdagse episodane som skjer på arbeidsplassen hans aldri blir ført i pennen og arkivert.

– Me blir truga på livet fleire gonger om dagen. Det blir så mykje at ein ikkje kan ta seg tid til å fylla ut skademeldingsskjemaet kvar einaste gong, seier 57-åringen.

• LES OGSÅ: Ingen oversikt over vold i eldreomsorgen

Har vurdert å skifta yrke

Valdsepisodar meiner hjelpepleiar Myklebust likevel at dei har blitt betre på å rapportera om.

– Me har blitt flinkare i løpet av dei siste åra. Det er viktig med gode rutinar. I tillegg er det viktig å få ein legesjekk etter å ha fått seg eit slag, fortel Myklebust.

Også ved Brøset RSA i Trondheim har tilsette vorte alvorleg skadde etter åtak frå pasientar. Dei har fått øydelagt testiklar, knekte bein, djupe kuttskadar og tannskadar, opplyser St. Olavs Hospital.

Mindre brutal utagering som spytting, lugging og kloring er enno vanlegare, og trugsmål er ein gjengangar.

– Pasientane seier dei skal skada deg, drepa deg og «ta» familien din. Av og til lurer eg på om eg heller burde ha valt eit anna yrke, men det er jo også ein grunn til at eg har vore her i 25 år, seier Myklebust som ivrar etter å fortelja om gode og dyktige kollegaer.

Myklebust syntes det var skremmande å høyra om pasientdrapet i Oslo, men seier han stort sett kjenner seg trygg på sin eigen arbeidsplass, trass i valdsepisodane.

– Eg reagerer på at slikt skjer. Det set i gang tankar om at nok like alvorleg kan skje ved andre avdelingar. Men me har eit godt samhald og gode rutinar her på Dikemark, og eg opplever det som ganske trygt å jobba her, fortel 57-åringen.

• LES OGSÅ: – Kniver har ingenting å gjøre på en psykiatrisk avdeling