Ordførar fortvilar: – Vinmonopolet vil ikkje opna før me har apotek

Dei siste ti åra har 65 norske kommunar fått sitt første vinmonopol. Men framleis står 94 små og mellomstore kommunar utan eit utsal av edlare dropar av sterkaste sort (sjå full oversikt nedst i saka).

– Eg har jobba for dette i tre år, men det kjennest litt som å skulla flytta fjell, seier ordførar Knut Harald Frøland i Samnanger kommune.

– Me stagnerer medan dei peikar på kvarandre

Kraftkommunen i Hordaland har knappe 4000 innbyggjarar. Men handelssenteret Bjørkheim er stoppestad på veg til eitt av landets største hytteområde, Kvamskogen, og har opplevd ei sterk vekst dei siste ti åra.

I dag har bygda ein bensinstasjon, to daglegvarebutikkar, ein overnattingsstad med servering og eit knippe spesialbutikkar. Ein pizzarestaurant og fleire butikkar er på veg.

Men staden har ikkje apotek. Det har vist seg vanskeleg.

– Det interessante er at representantar frå polet og apotekkjedene peikar på kvarandre. «Hadde du hatt pol, skulle me gjerne ha etablert oss» og vice versa. Mange næringsdrivande seier til meg at «hadde me berre hatt eit vinmonopol eller apotek, kunne me tatt nye viktige steg». I mellomtida opplever me stagnasjon.

Dermed er det ei næringsmessig symbiose mellom piller og sprit som hindrar handelsstaden frå vidare utvikling, erfarer ordføraren.

– Eg skal gjerne ikkje setja lys på problemstillinga på den måten, men det høyrer absolutt saman. Har du det eine, får du det andre. Slik er det med næring, sier ordføreren.

Han ønskjer ikkje å oppgi kva apotekkjede han har snakka med. Han vil heller ikkje seia kven i apotekselskapet som peikar på Vinmonopolet som ein avgjerande faktor før medisinutsalet vil etablera seg.

– Det ønskjer han ikkje at eg skal formidla vidare til media.

Hundrevis av polmøte

Helse- og omsorgsdepartementet, som eig Vinmonopolet, har eit tydeleg krav om at alle nyetableringar skal gå i pluss. Bakgrunnen er at den norske stat ikkje skal subsidiera sal av alkohol til det norske folk.

Delegasjonar frå Vinmonopolet reiser kvart år rundt og møter hundrevis av ordførarar og næringsaktørar. Alle dei 94 stadene på «ønskelista» blir grundig analyserte ut frå enkelte kriterium:

• Folketal og folketalsutvikling over tid
• Busetnadsmønster og tilgang på arbeidsplassar
• Avstand til næraste pol
• Nærliggande hytteområde, turisme og forbipasserande døgertrafikk
• Talet på butikkar/bransjar som allereie er etablerte og den totale omsetnaden på staden

– Så lenge me finn stader der me ikkje vil tapa pengar på å opna butikk, vil me gjera det. Vår innvending mot Samnanger er at det per i dag ikkje er nok handelsvolum. Det kjem mellom anna av eit lite bransjeutval, seier kommunikasjonssjef Jens Nordahl i Vinmonopolet.

– Apoteket er viktig

I fjor haust bestemte det statlege selskapet å etablera utsal på to nye stader i 2019: Rosendal i Kvinnherad og Sand i Nord-Odal.

Vinmonopolet har til no styrt unna Samnanger. Og det manglande apoteket er gjerne ei av årsakene til det, vedgår kommunikasjonssjefen.

– Ja, apotek er ein viktig butikk. Sjølv om det ikkje er slik at Vinmonopolet heng seg opp i eit apotek åleine, seier Nordahl.

I fjor opna Vinmonopolet utsal på Digerneset i Skodje kommune på Sunnmøre. Apotek 1 opna eit utsal like etterpå.

– Me visste at apoteket ville koma, men det var ikkje eit krav for oss, seier Nordahl.

Men det var eit krav for apoteket. Ein klar føresetnad var at polet faktisk etablerte seg, uttalte apotekkjeda til Sunnmørsposten i fjor.

Årsaka er at apotek er ein type butikk som tiltrekker seg folk. Det same gjeld daglegvarehandelen, som er den desidert viktigaste indikatoren for handelsvolumet på ein stad.

– Apoteket kjem for oss på ein klar andreplass i den samanheng. Deretter følger bedrifter som jernvarehandel, blomebutikkar, leikebutikkar og liknande bransjebutikkar.

For ti år sidan betalte næringslivet i Fusa for deler av etableringa då eit apotek opna på Fjorden senter i Eikelandsosen. Då hadde allereie styreleiaren i senterselskapet i lang tid jobba for å få Vinmonopolet til vestlandsbygda. Det kom først nokre år seinare, i 2015.

Første heile året etter opninga av polet var veksten tre gongar høgare enn snittet for andre samanliknbare kjøpesenter i landet.

– Veksten var på ni prosent, mot tre prosent på landsbasis, og seks prosent året før. Alt skuldast nok ikkje Vinmonopolet, men både apoteket og polet har hjelpt oss til den veksten me har hatt fram til i dag, seier senterleiar Kristian Størksen.

Apoteka: – Vinmonopol er positivt

Også apotekkjedene peikar på Vinmonopolet som ein viktig aktør. Boots apotek gjer ei samla vurdering basert på kundetilgang, lokasjon, konkurransesituasjon og lønnsemd før dei etablerer nye utsal.

– Butikkmiks i området er sjølvsagt ein viktig faktor, og då vil jo Vinmonopolet vera ein del av miksen, opplyser kommunikasjonssjef Anne Margrethe Aldin Thune.

For Norsk Medisinaldepot (NMD), som står bak Vitusapotek og DittApotek, er det særleg to faktorar som spelar inn: Kundegrunnlag og tilgang på kompetent arbeidskraft.

– Ei generell betraktning er at handel nærer meir handel. I dette perspektivet vil eit vinmonopol telja positivt, då dette er ein butikk som trekker besøkande frå eit stort område, opplyser strategidirektør og pressekontakt Miriam Skåland.

Varslar færre nye pol framover

Vinmonopolet har varsla at dei vil etablere færre nye pol i åra som kjem. Årsaka er at føretaket allereie har oppfylt kravet om at 97 prosent av Noregs befolkning skal i ein kommune med pol eller bu maksimalt 3 mil frå eit polutsal.

I 1997 var det 110 pol i Noreg. Ved utgangen av 2019 vil talet vera 342.

– Etableringstakten vil gå merkbart ned samanlikna med utviklinga sidan 2000, seier Nordahl.

Det kan vera dårleg nytt for ordføraren i Samnanger, som vedgår at han kjenner seg litt fanga mellom barken og veden.

– Eg er trygg på at me vil få både apotek og polutsal etter kvart. I mellomtida får me berre jobba med å gjera staden meir attraktiv.