Reagerer på milliardkutt – meiner regjeringa brukar kraftkommunar som mjølkeku

Regjeringa føreslår for neste år å gi vasskraftkommunar 3 milliardar kroner mindre i rammetilskot. Dette skal gjelda kommunar og fylkeskommunar som tener store pengar på at straumprisane no er svært høge, altså på Austlandet, Sørlandet og Vestlandet.

Ordførar i kraftkommunen Ullensvang, Roald Aga Haug (Ap), er oppgitt over kuttet som partifelle og statsminister Jonas Gahr Støre lanserte onsdag.

– Me her i Ullensvang er jo eit sosialdemokratisk samfunn som er vane med å bidra til fellesskapet. Men inntektene som kraftkommunane har lovfesta rett til å få behalda, brukar staten no som mjølkeku, meiner ordføraren.

Prinsippet som har styrt norsk vasskraftpolitikk i mange tiår, er nemleg at lokalsamfunn som forsyner storsamfunnet med energi, får kompensasjon for naturinngrepa i form av billig såkalla konsesjonskraft.

Kommunane mister tilskot

Vasskraftselskap og vasskraftkommunar fekk onsdag to dårlege nyheiter frå regjeringa.

Den eine var altså at kutt i rike kraftkommunar sitt rammetilskot, det vil seia den generelle statsstøtta alle kommunar får.

Regjeringa viser til at medan desse kraftkommunanes samla kraftinntekter i 2021 «berre» var 4 milliardar kroner, blir inntektene rundt 13 milliardar i år og 11 milliardar neste år.

Derfor bør staten få 3 av dei 11 milliardane kraftkommunane vil tena neste år, ifølge regjeringa.

Nesten ein tredel av den store fortenesta som kraftkommunane har for tida, blir i så fall fordelt til resten av landet.

– Noko av vår rettmessige kompensasjon for tørrlegging av elvar og oppdemming av vatn her lokalt blir neste år dermed heller delt ut til heile Noreg, seier Aga Haug.

Skatteauke for selskapa

Kuttet i rammetilskotet til kraftkommunar kom litt i skuggen av den andre dårlege nyheita kraftkommunar og -selskap fekk same dag.

For statsminister Støre detonerte ei «skattebombe» saman med finansminister Trygve Slagsvold Vedum (Sp): dei innfører grunnrenteskatt for fiskeoppdrett og vindkraft og aukar grunnrenteskatten for vasskraftselskap.

Grunnrenteskatt er enkelt sagt skatt på bruk av fellesskapets naturressursar.

Samtidig innfører regjeringa ei ekstraordinær avgift på vass- og vindkraft fordi straumprisane er så høge for tida.

Samla vil «skattebomba» kosta vasskraftbransjen godt over 20 milliardar kroner årleg. Vasskraftverk som får begge desse utgiftsaukane «vil stå overfor ein samla marginalskatt på 90 prosent», ifølge regjeringa.

Også dette vil svekka kommuneøkonomien på stader med vasskraftproduksjon, ifølge Aga Haug:

– Når kraftselskapa må betala høgare skatt, reduserer det skattegrunnlaget deira til kommunane.

Støre og Vedum legg den same logikken til grunn for både reduserte tilskot og auka skattar og avgifter:

– Ikkje urimeleg

Leiar Jon Rolf Næss i Landsamanslutninga av vasskraftkommunar (LVK) er litt mindre skeptisk enn Ullensvang-ordføraren.

– Totalbiletet er jo at kraftkommunane framleis kjem ut i pluss, sjølv om me må betala meir til staten av det me kan kalla superprofitt på grunn av dei auka straumprisane.

Han trur kraftkommunane må akseptera å betala litt ekstra til storsamfunnet av inntektene sine.

– Kraftinntektene for veldig mange kommunar i Sør-Noreg har jo auka på grunn av dei høge prisane, særleg på konsesjonskrafta. Det er ikkje urimeleg at noko av det går tilbake til fellesskapet, sett i lys av den heilt spesielle situasjonen Noreg og Europa no er i, seier han.

Landssamanslutninga for vasskraftkommunar godtar altså at regjeringa både «tar frå dei» 3 milliardar kroner i rammetilskot for 2023 og innfører ei ekstra avgift når straumprisen er svært høg.

Men LVK meiner det er viktig at kutt i tilskotet eller ekstra avgift ikkje blir varig.

– Så lenge det er ei midlertidig endring, syns eg me skal vera positive til det. Det me er meir redde for, er varige endringar av kraftinntektene til vasskraftkommunane, seier Næss.

Forslaget dei straks la daudt

Han har nemleg friskt i minne ein fersk rapport frå eit utval som Solberg-regjeringa utnemnde.

Så seint som 29. august føreslo Inntektssystemutvalet at kraftkommunar skal dela 10 prosent av inntektene sine med alle andre kommunar.

– Eit svik mot det grøne skiftet, meinte ordførar Petter Sortland (Ap) i kraftkommunen Høyanger.

Men allereie neste dag la regjeringspartiet Senterpartiet forslaget daudt.

– Vi håpar uvissa utvalet har skapt om framtidige kraftinntekter ikkje blir ståande for lenge, kommenterte Næss i LVK.

Under ein månad seinare føreslår regjeringa at kraftkommunar med «superprofitt» på straum får eit midlertidig kutt i tilskotet neste år.

Fryktar midlertidig kutt blir permanent

Ullensvang-ordføraren er uroleg.

– Kraftkommunane kan nok vera med på dugnaden no når straumprisen er så høg, men me er livredde for at staten kjem til å ønska å behalda desse «midlertidige» inntektene. Me er bekymra, sjølv om Støre og Vedum har sagt at konsesjonskraftordninga ligg fast.

Han minner om at ordninga med billig elektrisitet for kraftkommunane stadig har blitt truga.

– Dette er fjerde gongen på få år at staten prøver å ta frå oss vertskommunar den lovbestemte retten vår til konsesjonskraft, seier han og reknar opp:

• Solberg-regjeringa si energimelding i 2015
• Sanderudutvalet for tre år sidan
• Inntektssystemutvalet i haust
• Støre-regjeringa sitt 2023-kutt denne veka

– Eg er redd dette midlertidige kuttet blir eit første steg; eit nytt fordekt forsøk frå Finansdepartementet på å avvikla heile konsesjonskraftordninga. Me kan leva med eit kutt i eit unntaksår, men når regjeringa set døra på gløtt, kan det bli freistande for Stortinget eller seinare regjeringar å vidareføra kuttet, meiner Roald Aga Haug.