Noreg er utan vern om statsministeren nektar å gå av

– Det som skjer i USA bør vere ein vekkar for våre folkevalde, seier jusprofessor Eirik Holmøyvik.

Frå kontoret sitt på Universitetet i Bergen har nordfjordingen fått med seg det som har skjedd i USA den siste veka.

– Noreg kan hamne i same demokratiske krisa om vi ikkje gjer endringar i vallova, seier han.

I dag er det den utgåande statsministeren som formelt må innsette den nye statsministeren.

Men kva om den utgåande statsministeren ikkje vil?

Dette er «bomba» under den norske valordninga, meiner Holmøyvik.

– I Noreg har alle statsministrar hittil signert ut, men at ein «statsminister Trump» ville ha gjort det, er slett ikkje sikkert, seier han til Advokatbladet.

Holmøyvik sat i vallovutvalet som i fjor la fram ei innstilling til regjeringa. Utvalet tek til orde for å opprette eit «upartisk og uavhengig organ» til å avgjere om det skulle bli strid om valutfallet.

Holmøyvik avviser at scenariet er søkt, og minner om kløyvingane mellom Høgre og Venstre på slutten av 1800-talet, og at det i mellomkrigstida var strid rundt godkjenninga av stortingsvalet.

Norsk løysing vert kritisert i utlandet

Dag Arne Christensen er valforskar ved Norwegian Research Center (Norce) i Bergen. Han er samd med Holmøyvik.

– Vi kan ikkje ta for gitt at den politiske kulturen vi har i dag står seg. Då gjeld det å vere budd, seier han.

Statsvitar Kristin Taraldsrud Hoff var medlem i det same vallovutvalet.

– Noreg har ein «bukken og havresekken»-løysing som er kritisert internasjonalt, seier ho.

I dag seier Grunnloven at det nyvalde Stortinget sjølv skal godkjenne valresultatet.

I 2010 påpeika Veneziakommisjonen, som er det konstitusjonelle ekspertorganet til Europarådet, at dette er ein veikskap i det norske systemet.

– Noreg har ein sunn politisk kultur, men det er ingen grunn til ikkje å oppgradere det juridiske rammeverket, sjølv om vi ikkje trenger det i praksis, seier Taraldsrud Hoff.

– Vi skal ha eit robust system

Det er kommunalminister Nikolai Astrup sitt departement som har ansvaret for å gjennomføre frie og uavhengige val i Noreg.

Astrup seier til NRK at han er skaka over storminga av representanthuset i Washington, og legg til at vi aldri må ta demokratiet for gitt – heller ikkje i Noreg.

– Sjølv om vi har eit sterkt demokrati i Noreg, skal vi ha eit robust system og institusjonar som toler det dersom den politiske kulturen vår skulle bli utfordra, seier han.

Han peikar på at då regjeringa sette ned vallovutvalet i 2017, var det blant anna fordi dei ønske å greie ut klageordninga ved val.

– Det er alt fremja eit grunnlovsforslag om å endre klageordninga slik at det vil vere mogleg for Stortinget å vedta dette i god før stortingsvalet i 2025, seier Astrup.

– Viktigare å arbeide for ein sunn politisk kultur

Medlem i vallovutvalet, Øyvind Strømmen, presiserer at han er «heilt på linje» med Holmøyvik, men minner samstundes om at sårleiken er ein integrert del av demokratiet – som aldri kan bli kurert. Heller ikkje av lovverket.

– Det er viktigare å arbeide for ein sunn politisk kultur enn det er å ruste lovverket på ein usunn ein.