Faren til Lene vart drapsmann – no viser ho for første gong fram minna om han

Lene Berg vil ikkje at det skal vere ei sånn «far-og-dotter-utstilling». Men historia hennar er opprørande.

Som festspelkunstnar 2022 har ho fått eit ærefullt oppdrag.

Festspelutstillinga er ein av dei viktigaste samtidskunstutstillingane i Noreg. Jobben vert rekna som det mest prestisjefylte oppdraget ein norsk kunstnar kan få i heimlandet.

Det brukar Lene til å fortelje om far sin gjennom kunsten for første gong.

Historia om faren, Arnljot Berg og «hustrudrapet», skapte store oppslag på syttitalet, men er no nesten gløymt.

Men Lene Berg står ikkje i fare for å bli redusert til «dottera til». Ho kan ta fram denne historia no, når ho sjølv er etablert.

Dette er tema for utstillinga som opnar Festspillene i Bergen 2022. «Fra far» er video- og lydverk, tekstilkunst og installasjonar.

– Vi menneske inneheld mykje. Det som var storarta med han, heng kanskje saman med det som var det verste.

Tragedien

Lene Berg skildrar han som ein trygg og nær far, som gir barna god plass. Det betydde mykje for henne.

– Vi lever jo i eit patriarkat. Kvinner som gjer seg gjeldande har ofte hatt ein far som har sett pris på dei, latt dei snakke.

Arnljot var ein slik far. Når Lene snakkar, lyttar han, tar henne på alvor, diskuterer med henne. Lærdom og danning stod høgt på lista.

– Ville eg lære meg noko, kjøpe bøker eller gå på teater, vart det alltid prioritert, sjølv om det stadig var smått med pengar.

Men Arnljot var også ein som skuffa, som ikkje møtte opp til avtalar.

Så, ein morgon i februar 1975, vert Arnljot Berg funnen stupfull i ein bil på ein parkeringsplass i utkanten av Paris.

Den 27 år gamle kona låg død ved sida av han. Dei hadde vore gift i 10 månader. Berg vert varetektsfengsla for å ha tatt livet av kona si. Det var Lenes stemor, Evelyne Zammit.

Minnebilete

Den dramatiske hendinga har sjølvsagt prega Lene Berg, men ho trudde historia var unnagjort, ei lukka dør.

Så stod han så klart framfor henne, faren, med sigarettsneipen, ullfrakken og lukta av Old Spice.

Mysteriet Arnljot Berg. Kva slags mann var faren?

– Far var ein samansett mann. Liten. Forfengeleg. Veldig morosam. Karismatisk. Det går mange historier om han.

– Minne er interessante fordi dei inneheld både fakta og fiksjon. Det første minnet eg rekonstruerer i utstillinga er truleg ikkje heilt påliteleg, men eg har hatt det så lenge, det har blitt ein del av meg.

Slik Lene hugsar det, vart den sovande Arnljot Berg og den døde Evelyne Zammit funne i ein raud Renault 4 på ein parkeringsplass i ein forstad til Paris.

Dette minnebiletet, rekonstruert i ein kort film med papirkulissar og modellfigurar, opnar utstillinga.

– Eg var ikkje der, men eg hugsar det heilt klart, seier Lenes forteljarstemme i filmen.

Hemmelegstempla i 100 år

Forhøyrsloggen og alt materialet frå politiet frå den tida faren vart pågripen, vart hemmelegstempla i 100 år.

– Eg veit enno ikkje kvifor. Det vi veit, er det avisene skreiv, og det vi i familien hugsar.

– «Eg går på psykofarmakum» var noko av det første han sa då han var pågripen.

Ifølgje VG forklarte Arnljot at han og Evelyne hadde vore ute på byen på og feira suksessen med ein av Arnljot sine filmar.

Det var god stemning heilt til Evelyne sa ting som irriterte Arnljot.

Konflikten eskalerte utover kvelden. BT skreiv: «Berg har overfor politiet medgitt at han slo sin kone under en trette etter at ekteparet måndag kveld besøkte en rekke barar og nattklubbar i Paris.»

Støtte frå Gerhardsen

– På den tida var det stor aksept for, ja nesten forventa at ein mannleg kunstnar skulle vere deprimert og alkoholisert. Og at noko av djupna hans liksom låg i dette.

Arnljot Berg var innlagd på psykiatrisk sjukehus fleire gongar, allereie frå tidleg i livet.

Arnljot sjølv skreiv boka Fengsel, som vert gitt ut på nytt i samband med utstillinga.

– Han fekk mykje støtte. Det var mange som hadde eit sterkt forhold til han. Fleire skreiv brev til forsvarsadvokaten hans for å hjelpe. Mellom dei var Einar Gerhardsen og Thorvald Stoltenberg.

Mest spesielt var kanskje at svigerfaren, den drepne Evelynes far, vitna fordelaktig om Arnljot.

Minne og monument

Kunstnaren Lene Berg likar det teatrale.

– No for tida skal alt vere så autentisk og ekte, men vi gløymer leiken. Vi må også kunne leike oss med roller, ulike identitetar.

Ho snakkar fort og sakleg om utstillinga. Ho fortel om breva ho fekk frå faren i fengselet. Han skreiv med blokkbokstavar og fargekodar for at det skulle vere lett å lese.

Ho blir litt blank i auga. Den saklege tonen er kanskje nødvendig.

– Bror min, Marius, les breva far skreiv. Stemma hans liknar jo stemma til Arnljot. No er han eldre enn far nokon gong blei.

.

I lydverket Fortellinger om Arnljot intervjuar Lene dei som kjente Arnljot.

– Det var alltid eit eksplosjonspotensiale som låg i lufta, seier barndomsvenen Emil Bruusgaard.

Arnljot lagde mange scener.

Historieforteljing og fiksjon finst ikkje berre i kunsten. Kan ein framstille noko slik det eigentleg hende?

Låste historia om seg sjølv

– Kva er skilnaden på å bearbeide eit slikt traume i kunst, og å bearbeide det i terapi?

– Eg veit ikkje, for eg har aldri gått i terapi. Kanskje fordi faren min gjekk i terapi i heile sitt vaksne liv utan at eg såg at det hjelpte han noko særleg. Bortsett frå sovemedisinane og dei roande medikamenta han fekk.

– Den historia han fortalde om seg sjølv då han vart innlagd første gong som tjueåring, den heldt han på. For meg såg det ut som han låste historia om seg sjølv altfor tidleg.

Psykiatrane og psykologane bidrog til det, trur ho.

– Difor er eg veldig interessert i ulike måtar å fortelje historier på. Nokre fakta ligg der, sjølvsagt, men det finst ulike måtar å leggje dei fram på.

Tilbake til Noreg

I rettssaka vart han kjend skuldig i kroppsskade med døden til følge, og straffa vart fem års fengsel. Fire av desse på vilkår.

Sidan Arnljot Berg hadde sete femten månader i varetekt, slapp han ut etter rettssaka.

Den 9. desember 1982 blei Arnljot Berg meldt sakna frå et sjukehus i Oslo. I januar 1983 vart han funnen død ved Tryvannstårnet. Då var Lene 17 år.

– Viss han hadde stått framfor deg no, kva ville du spurt han om?

– Eg ville spurt kva han tenkjer om utstillinga! Men viss han hadde levd, hadde eg jo ikkje laga denne utstillinga, truleg ville eg ikkje jobba med film eingong.