Epla blir dyrare, mens sjokoladeprisen synker: – Bransjen må skjerpe seg

– Eg tenkjer at det er uheldig, seier Cathrine Iversen.

Ho står og vel ut nokon grøne eple i den lokale matbutikken sin.

– Då vel ein jo dei billigaste løysingane, og det er ofte ikkje då dei sunne matvarene.

Sei meininga di nede i saka.

– Dei som har dårlegast råd, har ofte også dårlegast helse.

Det seier Jøran Hjelmesæth, leiar for nasjonalt råd for ernæring og professor på Universitetet i Oslo.

Han reagerer på at prisane stig på dei sunne matvarene, som grove kornprodukt, frukt og grønt.

Hjelmesæth fryktar for folkehelsa og auke i førekomsten diabetes, hjarte- og karsjukdommar og kreft.

Dei to sistnemnde vil vere dei to største årsakene til dødsfall i 2050, viser Folkehelseinstituttets rapport frå i fjor.

Les også: Ny rapport: Stadig flere nordmenn må velge mellom strøm og mat

Ber bransjen skjerpe seg

Prisane på frukt har auka med 9,3 prosent frå desember 2021 til same månad i 2022, ifølgje SSB.

Grønsaker har ein prisauke på 10,6 prosent, og brød og andre kornprodukt har gått opp 14,8 prosent.

Prisen på sjokolade derimot har gått nedover i fleire år. Da sukkeravgifta blei fjerna i 2021, var fallet spesielt kraftig.

– Det er heilt umusikalsk å auke prisane på nettopp desse matvarene. Det kan føre til reduksjon av inntaket, meiner Hjelmesæth.

I andre enden av sunnheitsskalaen har ikkje prisane auka like mykje:

Prisen på sjokolade har stått stille. Sukkervarer generelt har auka med rundt 5 prosent. Prisen på ferdigrettar har auka med 6 prosent det siste året.

Professoren rettar kritikk mot matvarebransjen, og meiner dei auka prisane på sunn mat er eit brot på intensjonsavtalen helsestyresmaktene har med matbransjen.

Der er målet å auke forbruket til befolkninga av grønsaker, frukt og bær, grove kornprodukt og sjømat med 20 prosent innan 2025.

– Matvarebransjen må skjerpe seg, seier fedmeprofessoren.

Men prisauke er ikkje eit brot på intensjonsavtalen på grunn av dei strenge reglane i konkurranselova, ifølgje Helsedirektoratet.

Les også: Dyrere å velge meieriprodukter uten tilsatt sukker

Seier dei jobbar kontinuerleg med saka

– Kvifor set ikkje butikkane ned prisen på sunnare varer og skrur opp på dei usunne varene?

Dette har NRK spurt Coop, Rema 1000 og Norgesgruppen om. Dei svarer at dei jobbar med saka.

Kommunikasjonssjef i Coop, Harald Kristiansen, seier dei heile tida jobbar målretta for å auke salet og forbruket av dei sunne matvarene.

– Leverandøren vår på frukt og grønt set i verk mange ulike tiltak for å få ned kostnadene, fortel kommunikasjonsrådgivar i Rema 1000 Celine Sjøberg.

Mellom anna endringar av emballasje og effektivisering av transport.

Les også: De beste tipsene for å redusere matsvinn hjemme

Skulle gjerne vore forutan prisauken

Norgesgruppen seier dei gjerne skulle vore forutan kostnadsauken, og er klar over at prisen er viktig for kva varer kundane vel.

Dei er med på intensjonsavtalen om tilrettelegging for eit sunnare kosthald og har meir enn 2000 butikkar landet rundt. Mellom anna kjedene Kiwi, Meny, Joker og Spar.

Kommunikasjonssjef i Norgesgruppen Kine Søyland viser til kostnadsauke i alle delar av verdikjeda for mat som forklaring på at også dei sunne varene må opp i pris.

– Det er jo ikkje slik at sunne varer som frukt og grønt og grove kornprodukt er skåna frå kostnadsauken.

Ho seier dei er opptekne av å gi kundane sunne og gode val i butikkane.

– Mellom anna har alle butikkane frukt og grønt ved inngangen til butikkane som vi ser har auka forbruket og salet i veldig stor grad.

Les også: Vestre om prishoppet på mat: – Bekymret for utviklingen

Avgifter er ein måte styresmaktene kan påverke prisen i butikkane, seier statssekretær Ole Henrik Krat Bjørkholt i Helse- og omsorgsdepartementet.

– Dette er noko vi kan vurdere, skriv Bjørkholt i ein e-post til NRK.