Vonde minner frå 1945

Brannbilar, politihelikopter, ambulansar og boder så langt ein kan sjå.

Lågmælt blir det gjeve informasjon om korleis ein skal verje seg mot alt frå radioaktiv stråling til pandemi og rakettangrep.

Alt dette skjer midt i det historiske sentrum av Potsdam, den største byen i delstaten Brandenburg.

Ei diger luftvernsirene er stilt ut på torget slik at folk kan få sjå korleis den ser ut. Og snart skal vi få høyre korleis det høyrest ut når flyalarmen går. Ein kjend lyd for folk i Ukraina, men noko ganske framand for oss som bur i fredelege Europa.

I boda ved sidan av får ein ungeflokk i oppgåve å pakke ein stor fjellsekk med det aller viktigaste. Kva er det viktigaste de hugse på, spør kvinna bak disken strengt. Er det vatn, mat, klede eller medisinar? Kanskje batteri til ei lommelykt?

Så blir fasiten delt ut i form av ei pakkeliste med logoen til det tyske sivilforsvaret.

Beredskapsdagen i Potsdam var eit pilotprosjekt der ein ser på korleis ein best kan førebu folk på kriser og krig. Samstundes vekkjer det vonde minne i eit folk som framleis hugsar andre verdskrigen.

Ja det er snart 80 år sidan, men foreldre og besteforeldre har sidan 1945 fortalt historia om det store nederlaget og den store undergangen.

Føraren Adolf Hitler hadde bestemt seg for å kjempe til siste mann. Heile byar vart bomba til smågrus.

I Berlin vart bygningsrestane samla i ein 80 meter høg haug som ligg på vegen til Potsdam. Den blir berre kalla Teufelsberg, djevelberget, og er ein populær motbakketur like ved Olympiastadion.

Her ligg altså restane av nazistane sine ambisjonar om verdsherredømme.

Alarmen går

Klokka tolv byrjar luftvernsirenene å ljome i Potsdam. Ein kan formeleg sjå det går kaldt nedover ryggen på dei aller eldste som er møtt opp.

Eit eldre ektepar fortel NRK at dei håpar ungdommen tek beredskap på alvor. Det kan berge liv om katastrofen igjen skulle råke.

– Krig er aldri vakkert. Det finst ingen rettvise krigar, fortel mannen.

Han peikar på kona:

– Faren hennar blei drepen i krigen, vi blei begge fødde i krig. Vi håpar inderleg å aldri måtte oppleve noko slikt igjen, fortel han.

Eit farlegare Europa

Samtidig med beredskapsmessa gjekk føre seg det eit stort drama i Russland. Leiaren for dei frykta Wagner-leigesoldatane, Jevgenij Prigozjin, hadde sendt soldatar mot Moskva.

Ingen visste korleis det ville ende.

Ville det bli borgarkrig i Russland? Ville det rakne fullstendig? Ville det kome ein stor flyktningstraum mot Europa? Ville atomvåpen kome på vidvanke?

Ein mann fortel til NRK han er uroleg for kva som vil skje dei neste timane i Russland.

Mange tyskarar, spesielt dei som kjem frå det gamle DDR, har sympati med det russiske folket.

Og Tyskland som land har brukt heile etterkrigstida på å gjere opp for ugjerningane til nazistane.

Slik har krigen i Ukraina blitt eit mentalt sjokk. I snart 80 år har det tyske folket arbeidd med å vende seg vekk frå ein militaristisk politisk kultur.

Det var vel den første generalsekretæren i Nato, Hastings Ismay, som har blitt tilskrive følgjande sitat om kva rolle Nato skulle ha i etterkrigstida:

– Det handlar om å halde Sovjetunionen ute, USA inne og Tyskland nede.

Kontrasten kunne vel knapt ha vore større til noverande generalsekretær Jens Stoltenberg. Då han vitja Berlin i juni kom han med si stor oppfordring til tysk industri om å ruste opp.

Det er mangel på våpen og ammunisjon og det er Tyskland som har kapasiteten til å gjere noko med dette, sa Stoltenberg i ein tale til tyske industrileiarar den 19. juni.

Tyskland rustar opp

Den tyske regjeringa har teke oppfordringa på alvor. Forbundskanslar Olaf Scholz har ambisjonar om å bruke 2 prosent av brutto nasjonalprodukt på forsvar. Ein vil merke det at Europas største økonomi no rustar opp.

Men mange eg snakkar med i Berlin er urolege for dei langsiktige konsekvensane. Dei vil ikkje ha noko med krig å gjere, og meiner ein heller skal bruke pengane på klimatiltak.

Dette er ein generasjon som har vakse opp med krigsskadde besteforeldre. Krig er noko ein må unngå for kvar ein pris. Byggjer ein mange nok våpen vil dei før eller seinare bli brukt.

Nye kyrkjegardar men gamle kanoner

Nyleg var eg i Frankrike og besøkte krigskyrkjegarden ved Verdun. 17.000 kors på sletta der det store slaget stod mellom Tyskland og Frankrike under første verdskrigen.

Knoklane til over hundre tusen 20-åringar er lagt til kvile inne i sjølve minnesmerket. Framleis driv ein med identifisering av dei falne.

Kanskje hadde kyrkjegarden i Verdun gjort større inntrykk om ikkje NRKs korrespondent først sett dei nyplanta gravplassane i Ukraina.

Dei veks uhyggeleg raskt og vitnar om prisen ein ny generasjon ungdommar må betale.

Det begge krigane har til felles er at dei fleste vart drepne av artilleribombardement. Slik sett har krigens natur endra seg lite på 100 år.

Og ein kan bli freista til å spørje seg. Kor mange gongar skal unge menn døy for gamle menn sin hunger for makt?

Kva skjedde med aldri meir?

Det vil vere trist om tyskarane no kjem til den konklusjonen at det er forgjeves å gjere opp for seg og å søke fredelege løysningar på konflikt.

«It ain't over til the fat lady sings»

Det roa seg til slutt i Moskva. Det vart ikkje borgarkrig og verdas undergang denne gongen heller. Jevgenij Prigozjin tok flyet til Belarus, og leigesoldatane hans vart sende heim.

Ved politihelikopteret i Potsdam stilte politiorkesteret seg opp for å spele litt koseleg jazz. Ungane fekk iskrem og foreldra kosa seg i sola.

Men truleg følte nok alle som hadde møtt opp på denne laurdags føremiddagen at dei hadde brukt dagen på noko nyttig. Nemleg beredskap.