Kva er det med smøret i Canada?

Hardt smør er blitt eit heitt tema i Canada. Problemet er at smøret ikkje blir mjukt i romtemperatur.

Det blir kalla «buttergate». Engasjementet er enormt. Folk spør seg: Kva er årsaka?

Matekspertar meiner det kan skuldast meir palmeolje i fôret. Smørprodusentane er usamde, men har sett ned ei ekspertgruppe som skal finne svar.

Framleis er det heile eit stort mysterium. For det er ikkje nytt at bøndene bruker palmeolje. Så korfor skjer dette no?

• Sjå CityNews sin reportasje om «buttergate»

Teoriane er mange. Ingen ser ut til ha fasiten. Både vanlege smørbrukarar og ekspertar har tatt ordet i debatten.

Starta på Twitter

Det heile starta i februar med eit spørsmål på Twitter frå kokebokforfattar Julie Van Rosendaal: «Det er noko som ikkje stemmer med smørforsyninga, og dette skal eg finne ut av. Har de lagt merke til at det ikkje lenger blir mjukt i romtemperatur?»

Hundrevis av «heimekokkar» reagerte med å fortelje om akkurat dei same problema.

For eit par veker sidan skreiv Van Rosendaal i eit innlegg i Globe and Mail at årsaka delvis kan liggje i vi bakar meir under koronapandemien, og dermed bruker meir smør. Og at bøndene blandar inn meir palmeolje i kraftfôret for å auke produksjonen.

Og det er ingen tvil om at etterspurnaden etter smør har auka under pandemien. Samtidig som fleire kanadiarar har halde seg heime, har salet av smør gått i vêret. Auken var på 12 prosent i 2020, ifølgje Dairy Farmers of Canada.

BBC skriv at bønder over heile landet, sidan i fjor sommar, har auka bruken av palmeolje i kufôret for å få opp produksjonen og å auke feittprosenten i mjølka.

– Finst ikkje bevis

Palmeolje er ein vegetabilsk olje som inneheld forholdsvis mykje metta feitt.

Ekspertar innan landbruket seier at smør frå kyr som er fôra på palmeolje, har eit høgare smeltepunkt, og derfor kan vere vanskelegare å smørje på brødskiva i romtemperatur.

Som smøret, har også debatten hardna til.

«Det finst ikkje bevis», skriv professor Stephen LeBlanc.

Professorane Martin Scanlon og Rick Holley meiner at «teorien er tynn».

Sylvain Charlebois er professor ved Dalhousie University's Agri-Food Analytics Lab, og skriv i eit debattinnlegg at «buttergate» slett ikkje er det som industrien treng no, eller som kanadiarane fortener.

Charlebois meiner det ikkje er tvil om at smøret er blitt hardare.

Ber produsentane ta ansvar

Og han understrekar at palmeolje er eit heilt lovleg produkt å bruke i dyrefôr. Men Charlebois viser også til forskingsrapportar som tyder på at palmeolje kan auke risikoen for hjartesjukdommar.

Produksjonen er også skadeleg for miljøet, skriv han, og meiner derfor praksisen med bruk av palmeolje er «etisk tvilsam».

«La oss håpe meieriindustrien kan reinse seg sjølv før den moralske kontrakten med det kanadiske folk blir permanent øydelagd», avsluttar han.

Smørprodusentane forsvarar seg med å vise til at palmeolje tilfører kyrne viktig energi, og at det ikkje er påvist uheldige effektar av vanlege fôrrasjonar til kyr. Dei viser til at også andre land, som Storbritannia og USA, bruker palmeolje i fôr.

Men Dairy Processors Association (DPA) har likevel sett ned ei ekspertgruppe som skal finne ut av mysteriet. Dei ber mjølkebøndene slutte å bruke palmeolje fram til undersøkinga er ferdig.

– Dette er eit tiltak for å sikre at forbrukarane framleis skal ha tillit til kanadiske meieriprodukt, seier styremedlem i DFA, Gordon MacBeath til CBC News.

Debatt om bruken av palmeolje

Palmeolje er den mest brukte vegetabilske oljen i verda. I fjor låg forbruket på rundt 75 millionar tonn. Malaysia og Indonesia er dei største eksportørane av palmeolje.

Fleire stader er regnskogen blitt hogd ned for å gi plass til palmeoljeplantasjar. Miljøorganisasjonar har oppfordra til boikott av produkt som inneheld palmeolje.

Men det er altså langt frå sikkert at det harde smøret i Canada har noko som helst med palmeolje å gjere. Men at smøret er hardt, ser ut til å vere eit faktum dei fleste stiller seg bak.

Og bruken av palmeolje er blitt eit større debatt-tema enn på lenge.

Det har også vore eit tema her i landet. I 2014 fortalde NRK at kraftfôret til norske kyr var tilsett palmeolje. Dette vekte sterke reaksjonar, og krav om forbod.