Mattrøbbel for norske forskarar i Antarktis

Troll-stasjonen er isolert frå februar til november. Mat, drivstoff og alt anna som trengst i løpet av eit år blir frakta med båt til iskanten, og transportert inn til stasjonen med beltevogn.

Det skjer tidleg i januar, når det er sommar i Antarktis.

Men no er «kaia» borte. Eit svært stykke av den flytande isbremmen har brekt av, og flyt fritt i havet som eit isfjell. Norsk Polarinstitutt har brukt denne losseplassen sidan midten av 1980-talet, og årleg sidan 2004.

Sprekk i isen

– Dette har vore eit stabilt og godt område for lossing. Iskanten er ikkje altfor høg, og vi har ei sikker rute over isen inn til Troll. Men i 2018 oppdaga vi ein sprekk i isen, fortel John Guldahl, som er direktør for Operasjon- og logistikkavdelinga i Norsk Polarinstitutt.

Guldahl fortel at dei har følgt utviklinga nøye. Dei har undersøkt sprekken fysisk og studert satellittbilete frå området.

– Vi har rekna med at ein del av isbremmen kom til å brekke av, men har vore usikker på tidspunktet. Men når det først skjedde, så gjekk det raskt, seier Guldahl.

• Les også: Leverer øl og egg på isen i Antarktis: – En av de mer kompliserte operasjonene
• Les også: Verdens største isfjell har løsnet fra Antarktis

Satellittbilete viser at området utanfor sprekken skilde lag med resten av isen ein gong mellom 26. september og 1. oktober.

«Flytebryggje» utan bru

Det som før var ei god «kai» er no blitt til ei «flytebryggje» utan bru. No er dette eit isfjell som er 13 kilometer langt og 2–7 kilometer breitt.

No jobbar Norsk Polarinstitutt på spreng med å få klar eit alternativ. Og det hastar. Frå midt i mars er det for seint å bruke båt, og då blir flystripa på isen ved Troll-stasjonen stengd. Då startar ni månader med isolasjon for dei seks som skal overvintre.

– Det er utfordrande, det skal vi ikkje leggje skjul på. Men vi har ein plan B, seier Guldahl.

For to år sidan identifiserte Norsk Polarinstitutt eit aktuelt område lenger vest. Det er mogeleg å etablere ei trygg transportrute frå dette punktet og inn til Troll. Men mange ting må likevel avklarast før den nye losseplassen eventuelt kan takast i bruk.

Store isfjell i området

– No vil vi intensivere overvakinga av området via satellitt. Vi vil også sende ned folk i november for å undersøkje isen.

Så må vi finne ut korleis isforholda er i havet utanfor iskanten der vi eventuelt skal leggje til med transportskipet vårt, seier Guldal.

Han fortel at det er fleire store isfjell i området. Og dersom det «nye» isfjellet flytter seg i retning den nye losseplassen, kan det bli danna ein «ispropp» som gjer det umogeleg for forsyningsskipet å komme inn utan støtte av isbrytar.

Vil vurdere å sende isbrytar

– Vi vil vurdere å sende ned ein isbrytar. Det er eit aktuelt scenario som vi jobbar med no, seier Guldahl.

Driftsbudsjettet for Troll-stasjonen er på rundt 80 millionar kroner i året. Det inkluder flytransport av personell og frakt av forsyningar med båt frå Cape Town.

– Kor store ekstrautgifter kan det bli snakk om som følgje av det som har skjedd på den gamle losseplassen?

– Vi reknar på det no. Det kan bli ein stad mellom 10 og 20 millionar kroner. Men det kjem an på kva slags løysing vi landar på. Vi veit meir i løpet av ei vekes tid, seier Guldahl.

Har drivstofflager

Dersom plan B ikkje let seg gjennomføre, blir løysinga å gå for plan C.

– Sender vi ein isbrytar, er vi ganske sikker på at vi får dette til. Skulle det likevel ikkje gå, så har vi drivstoff nok på Troll til å drive stasjonen fram til 2023. Mat og andre varer kan vi sende med ekstra transportfly.

• Les også: Nordmennene hadde vært borte i ett år. Da de kom tilbake, var verden snudd på hodet
• Les også: Her finnes ikke korona: – Det er helt uvirkelig

Aktiviteten på Troll er dermed ikkje i fare. I perioden november-februar skal dei seks som har overvintra, reise heim, og nytt mannskap skal på plass. I sommarperioden er det også stor forskingsaktivitet på stasjonen.

Og i år må det altså brukast store ressursar på å avklare spørsmåla om korleis forsyningane skal komme fram.

– Det vi har opplevd no, viser kor dynamisk og komplisert logistikken er når vi driv forskingsarbeid i Antarktis. På toppen av dette har vi også hatt koronapandemien som ei ekstra utfordring. Med tanke på planlegging og gjennomføring, er nok dette året ein av dei mest krevjande sesongane vi har hatt på Troll, seier Guldahl.

Forskar på isbremmane

Isbremmane som flyt på havet rundt Antarktis kan altså ha praktisk nytte. Dei er eit resultat av at innlandsisen på kontinentet heile tida bevegar seg sakte utover mot havet. Isen i dette området flytter seg rundt 80 meter i året. At isen lengst ute brekker av, slik vi no har sett, er ein del av ein naturleg prosess.

Men isbremmane er også av stor interesse for internasjonale forskarar.

Både Norsk Polarinstitutt og andre forskingsinstitusjonar arbeider mellom anna med på finne ut i kva grad temperaturen i havet påverkar den flytande isen.

Om vatnet blir varmare, også inne under isen, kan det føre til at isbremmane blir tynnare. Då vil dei gi mindre motstand, slik at innlandsisen kan strøyme raskare ut i havet. Det kan føre til auka havnivåstiging.