Dette er «festningen» som russiske styrkar prøver å storme

Medan Mariupol vart bomba og seinare okkupert av russiske soldatar søkte ukrainske soldatar og fabrikkarbeidarar ly i eit nettverk av tunnelar – og atombombesikre rom under eit tidlegare sovjetisk stålverk, som heiter Azovstal.

Etter ei natt med intens bombing melder ukrainske medium no at russiske fotsoldatar prøver å storme området.

101 sivile blei evakuerte med bussar i helga. Tysdag stadfester FN at dei er trygt framme i den ukrainskkontrollerte byen Zaporizjzja. Andre har komme seg dit i privatbilar.

Men fleire hundre sivile som kunne ha blitt evakuerte samtidig, er igjen inne på stålverket og området rundt. Det opplyser Den internasjonale Raudekross-komiteen (ICRC), som organiserte evakueringa saman med FN.

– Innesperra i «helvete»

– Sivile er framleis innesperra i «helvete», seier sjefen for ICRC i Ukraina, Pascal Hundt. Han legg til at han ikkje veit nøyaktig kor mange det er snakk om.

– Vi hadde håpa å kunne evakuere mange fleire, slik at dei kunne komme seg ut av «helvete», seier han. Han er uroa over at det igjen er intense kampar rundt stålverket.

ICRC vil presse på for å få i gang nye evakueringar.

Skal ikkje ha sett dagslys på to månadar

Etter to månadar med krig, er det framleis hundrevis av sivile og opptil 2000 soldatar i «festningen», som russarane ikkje har våga å angripe med fotsoldatar enda.

Minst 150 av arbeidarane ved Azovstal skal vere drepne. Av 11.000 tilsette er det berre 4500 som er gjort greie for.

Det opplyser direktør Jurij Ryzjenkov frå eigarselskapet Metinvest Holding til CNN.

Folk i området skal snart ha gått i to månader utan å kjenne sola på ansiktet.

Barn mister hår og tenner, sår blir ikkje behandla. Nokre har mista motet, har augevitne fortalt til The Sunday Times.

Korleis enda Azovstal-verket opp som ein slags festning då resten av byen fall i russiske hender?

Toler eit atomangrep

Azovstal er eit svært jern- og stålverk som vart bygd i 1930, fortel direktør Enver Tskhitisjvili i eit radiointervju med BBC.

I Sovjet-tida bygde dei bunkerar under stålverket, særleg på 70-talet vart desse rusta opp. Ifølgje Tskhitisjvili skal det no vere over tretti undergrunnsbunkerar her.

Fem av desse er ifølgje direktøren laga for å kunne handtere eit atomangrep.

Anlegget har og eit nettverk med tunnelar åtte meter under bakken.

– Fabrikkområdet ligg på ei halvøy, og er omringa av vatn på tre sider. Det gjer det til ein naturleg stad å forsvare seg, og for sivile å søke tilflukt, fortel Tskhitisjvili til BBC.

Men tusenvis av personar treng mat og vatn for å overleve.

Ukrainske styresmakter skal ha sendt dei 40.000 rasjonar med mat i mars, som dei har levd på dei siste vekene, fortel BBC.

Skal ha førebudd seg på krig

Dei gamle bomberomma og tunnelane under stålverket vart rusta opp ytterlegare for åtte år sidan.

– Vi tenkte aldri på det før 2014, vi såg ikkje for oss at Azovstal skulle bli så viktig, seier Tskhitisjvili.

Det var Russlands invasjon av Krim som gjorde at dei starta å ruste opp bomberomma som hadde stått og støva ned sidan Sovjetunionen sitt fall på nittitalet.

– Då krigen starta i mars, sa vi at dei såra kunne komme til oss. Vi trudde byen Mariupol kunne bli bomba, men ikkje at vi skulle oppleve ei slik krigføring, seier Tskhitisjvili.

Vanskeleg å øydelegge – potensielt blodig å storme

– Eg trur det er over 10 kvadratkilometer stort, litt avhengig av kva du reknar med, seier Geir Hågen Karlsen frå Forsvarets Stabsskole om Azovstal.

At stålverket er laga i massiv betong med store stålkonstruksjonar frå trettitalet, gjer det til ein solid posisjon. Her kan dei ukrainske soldatane lett forsvare seg, og russarane lett miste mange liv om dei sender soldatar inn, forklarar han.

– Det er derfor russarane har halde att soldatane sine frå området fram til no. Delar av området er veldig krevjande å ta, seier han.

Samtidig er det vanskeleg for russarane å øydelegge «festningen» med artilleri.

– Slik som dei har gjort med byane elles, der dei skyt i stykke bustadblokker, og kvartal for kvartal innover, men dette er eit solid bygg, seier Karlsen.

Derfor overgjev dei ukrainske soldatane seg ikkje

At Azov-bataljonen framleis held Azovstal er ikkje avgjerande for krigen, fortel Karlsen.

– Det er ikkje strategisk viktig per i dag, seier han.

– Men det er klart at Russland ønskjer å få kontroll på stålverket for å frigjere styrkane sine som omringar det, utdjupar han.

Dei avgjerande kampane skjer i dag i andre delar av Donbas-området, der dei store russiske og ukrainske styrkane har samla seg mot kvarandre, forklarar Karlsen.

Med mindre det skjer noko overraskande vil russarane til slutt ta over stålverket i Mariupol, trur han.

Derfor legg dei ikkje ned våpena

Torsdag presiserte Putins pressetalsmann, Dmitrij Peskov, at dei sivile kan dra, men soldatane må leggje ned våpena og komme ut. Der vil dei bli tekne hand om og få medisinsk hjelp, lova han.

Årsaka til at dei ukrainske soldatane ikkje har gjort som han seier, er ein kombinasjon av fleire ting, fortel Karlsen.

Som tidlegare nemnt, bind dei opp russiske styrkar rundt anlegget så lenge det er ukrainske soldatar som kjempar der.

– Og så har dei kanskje håp om at resten av den ukrainske hæren skal sette i gang ein offensiv.

– I tillegg har dei heilt sikkert fått med seg korleis det har gått med andre sivile og militære som har overgitt seg, så lysten på å gjere det har nok blitt heilt minimal etter kvart, seier Karlsen.

Hevdar arbeidarar vert silte ut og avhøyrde

Søndag vart den første gruppa med sivile evakuerte frå stål- og jernverket.

Seinare forsøk på å få folk ut av verket har feila, og russiske styrkar har byrja å bombe området igjen.

BBC har tidlegare rapportert om tvangsevakuering av sivile ukrainarar frå Mariupol til såkalla filtreringsleiarar i den russisk-kontrollerte landsbyen Bezimenne like aust for Mariupol. Der må dei gjennom fleire timar i kø med avhøyr, fotografering og registrering av fingeravtrykk.

Ifølgje direktøren vert personar som har jobba på fabrikken avhøyrde av det russiske militæret, som er interesserte i å høyre korleis det ser ut under bakken.

– Eg vert fortalt at dei møter to offiserar som legg ut eit kart over Azovstal for å forstå nøyaktig kva tunnelar Azov-bataljonen bevegar seg i, fortel direktør Tskhitisjvili.