Varsku om «skam» og «tabu» i fotballen: – Dei fryktar for plassen på laget

– Eg har snakka med fleire spelarar som ikkje ønskjer å gå til klubbane sine når dei slit med noko. Dei ønskjer heller ei objektiv kjelde å snakke med der dei har full diskresjon. Det er viktig for dei at klubbane og støtteapparatet ikkje har full kontroll på det som skjer, seier Dag Sørum til NRK.

Han er blant Noregs mest kjende idrettspsykologar og har jobba med toppidrettsutøvarar i 23 år. Han anslår sjølv å ha mellom fem og ti alvorlege samtalar med utøvarar i løpet av ei veke.

Og sjølv om nye tal viser at det er auka fokus på mental helse, er han klar på at fotballen framleis har ein lang veg å gå.

Han fortel om fleire spelarar som kjenner på skam for å snakke om mentale utfordringar og ikkje vil seie frå til klubben i frykt for sportslege konsekvensar.

André Sødlund kan relatere til det.

– Redd for å bli dømt

Den tidlegare Sandefjord- og Odd-spissen delte nyleg den sterke historia si med NRK. Då beskreiv han fotballen som ein «machobransje». Sødlund, som la skoa på hylla som 25-åring, var ein av dei som frykta for plassen på laget om han fortalde om utfordringane sine.

– Det er vanskeleg. Det er ikkje veldig vanleg å snakke om, sa han til NRK, og la til:

– Ein er veldig redd for å bli dømd. Ein ser på fotballen som ein machobransje viss ein er svak og slit med det eller det, så klarer ein ikkje å stå i motgang. Men det handlar ikkje om det. Dette er jo ein sjukdom som skal behandlast som ein kneskade.

Det er nokre tema som går igjen når utøvarane har time med Sørum. Skadeperiodar, det å nærme seg slutten av karrieren eller at nokon slit etter å ha skifta klubb.

Men av og til er det langt meir alvorleg, som eteforstyrringar og sjølvmordstankar. Gjengangaren, uavhengig av alvorsgrada, er at spelarane er bekymra for konsekvensane viss trenaren får greie på kva som går føre seg.

Sørum seier at spelarar har sagt til han at dei føler at dei får ei «ripe i lakken» om dei opnar opp om utfordringar.

– Dei fryktar for plassen på laget. Det er nok mange trenarar som fryktar at spelaren kan bli ei slags belastning i pressa situasjonar om du ikkje har god nok psyke. Men det handlar som regel ikkje om det i det heile. Det kan vere at nokon slit på heimebane eller ikkje får sove om nettene, fortel Sørum.

– Å få kartlagt og jobba med desse tinga er ikkje einstydande med at ein sviktar i situasjonar på banen, legg han til.

Han meiner det framleis er mykje skam knytt til det å slite mentalt som fotballspelar, og at det derfor blir tabubelagt å snakke om det. Akkurat som Sødlund var inne på.

Fryktar konsekvensar

Det handlar ikkje nødvendigvis «berre» om frykt for å miste plassen på laget, seier sportssjef i Lillestrøm, Simon Mesfin.

– Spelarane går på mellombelse kontraktar. Det er naturleg for dei å tenkje at dei set seg i ein ekstremt dårleg situasjon om dei fortel at dei slit med noko, til dømes viss ein går mot slutten av ein kontrakt. Det er mykje å tenkje på, og det er mange «konsekvensar» å ta omsyn til.

Desse konsekvensane kan både vere økonomiske og sportslege, påpeikar han.

Mesfin opplever sjølv at mange norske klubbar no jobbar for å skape eit trygt miljø for utøvarane sine, og tala viser at pila peikar i rett retning. Som NRK skreiv førre veke, er det fleire spelarar dei siste åra som opplever auka fokus på mental helse i norske klubbar.

Men Mesfin er klar på at ein ikkje er i mål heilt enno, betringa til trass. Han seier sjølv at han har både første- og andrehandsinformasjon på at spelarar vegrar seg for å opne opp om at dei har det tøft.

– Det er naturleg at dei blir redde for laguttaket viss dei seier at dei har «ei svakheit», seier han, og understrekar:

– Det er opp til oss som er trenarar og leiarar å leggje til rette for at spelarane tør, ønskjer og vil komme til oss med både store og små problem eller utfordringar i livet.

– Vorte meir alvorleg

Sørum er tydeleg på at frykta for å opne opp om problema sine ikkje gjeld alle og at det ikkje er bekmørkt når det gjeld mental helse i fotballen.

– Det er sjølvsagt store individuelle forskjellar. Eg har høyrt spelarar seie at dei har snakka med trenaren og både fått ei god prat og oppfølging. Eg ser mykje av begge delar, seier han.

Han trekkjer, til liks med Mesfin, fram dømet på kontraktssituasjonen spelarar står i.

– Eg spør alle som kjem til meg om kvifor dei byrja med idretten dei driv med. Svaret er ofte fordi det er gøy, det er gøy å vere ein del av eit lag, ha kameratskap og kjenne på samhald. Å vinne og tape saman. Og sjølve ideen og grunnlaget ligg der framleis, men fotballen har vorte langt meir alvorleg. Ein har på sett og vis måla seg inn i eit hjørne:

– Ein er avhengig av fotballen for å tene pengar. For å bli profesjonelle spelarar har dei lagt alle egga sine i ei korg, gått glipp av utdanning og blir derfor veldig sårbare for skadar eller å bli sett ut av laget. Det er i alle fall mange som opplever ein «bruk og kast-mentalitet», seier han.

André Sødlund meiner klubbane kan – og må – gjere endå meir.

– Eg meiner det må liggje inne i det økonomiske i klubbane, at det er noko ein prioriterer på lik linje med ein fysisk trenar. Viss ikkje den mentale helsa er på plass, fungerer ikkje kroppen, heller.