Ber om radikale VM-endringar: – Modellen er galskap

Fleire slår alarm om Qatar og forsøka deira på å arrangere eit klimavennleg fotball-VM. Ein av dei omstridde tiltaka til Qatar, er dei daglege flygingane som skal sørgje for at fans kjem seg til og frå landet i løpet av ein dag.

Både Dubai, Kuwait, Oman og Saudi-Arabia har såkalla «shuttle-fly», som skal sørgje for at supporterane får sett fotballkampane, for å så reise tilbake igjen same dag.

Totalt vil det bli arrangert mellom 100 til 200 «shuttle-flygingar» til Qatar kvar dag, ifølgje nettstaden Middle East Eye.

Overfor Reuters har administrerande direktør i Qatar Airways, Akbar al-Baker, stadfesta at grunnen er plassmangel på hotell.

VM i Qatar blir anslått å stå for 3,6 millionar tonn karbonutslepp, noko han hevdar er litt meir enn VM i Russland og Brasil. Anslaget har også blitt bekrefta av VM-arrangøren i ein rapport.

Grafikken under viser at Qatar slepper ut mest klimagass per innbyggar.

Får Thorsby-kritikk

Den norske landslagsprofilen Morten Thorsby er også kjend som ein ivrig klimaentusiast. Spelaren har vore i ei rekkje møte med både Fifa og Uefa om klimatiltak fotballen kan gjere. Han meiner at denne sida av Qatar-VM ikkje er godt nok klargjord.

– Det som likevel har vorte gløymt, er det at Qatar-VM er sannsynlegvis den verste meisterskapen nokosinne når vi snakkar om klimaavtrykk. Dette er eit arrangement som skjer i eit av det minst berekraftige landet i verda, og der alle arenaene blir bygde ned etterpå. Det blir fyrt med aircondition for å halde varmen nede. Det har famla litt under dei andre overskriftene. Eg kjenner det er gløymt i heilskapen, og det er endå ein grunn til å seie det er surrealistisk at VM er tildelt Qatar, seier Thorsby til NRK.

– Er det «umogleg» å halde fram med å arrangere VM med denne modellen?

– Ja, det er umogleg slik infrastrukturen er i dag. Men vi må på ein måte anerkjenne at slike arrangement er ekstremt viktige for verda, fordi nasjonar møtest på ein sportsleg arena.

Han meiner at VM er eit viktig samlingspunkt for nasjonane i verda. Likevel krev nordmannen forbetring frå Fifa og arrangørane.

– Det er mogleg å gjere det mykje betre, og berekraft må inn i rekneskapen, seier Thorsby.

I eit svar til NRK skriv Fifa at dei er fullstendig klar over at klimaendringar er ein av dei største utfordringane i vår tid, og at det krev rask handling.

– Fifa er også klar over påverknaden store arrangement har på økonomien, miljøet, folk og samfunn, og vi har gjort ein betydeleg innsats for å takle dei utfordringane, og samtidig få mest mogleg positiv effekt ut av den mest ikoniske turneringa. Vi vil framleis forplikte oss til å forbetre korleis vi og våre samarbeidspartnarar handterer dette framover, seier ein Fifa-talsperson.

Fifa fortel vidare at dei arbeidar mot å vere karbonnøytrale innan 2040.

NRK har konfrontert Qatar med kritikken frå Thorsby, men har ikkje fått svar.

Enorm pågang for luksusflygingar

I tillegg kjem privatfly-marknaden i Midtausten, som koker akkurat no. Adel Mardini driv Jetex, eitt av dei største privatflyselskapa i Dubai.

– Vi har fått 1500 privatfly-bestillingar frå Dubai til Doha i løpet av 28 dagar, seier Mardini til NRK.

Det betyr 50 privatfly frå Dubai til Doha kvar dag gjennom meisterskapen.

– Det er utruleg, seier Mardini og smiler fornøgd.

Dei merkar pågang frå heile verda.

– For første gong ser vi bestillingar frå Senegal, Brasil, Mexico, Argentina og Colombia, i tillegg til Europa, Midtausten og andre afrikanske land.

Han viser oss rundt på den eksklusive og luksuriøse terminalen sin.

– Her er fotballbana vår, seier Mardini og peikar på ein svær kunstgrasbane der dei søkkrike kundane hans kan sparke fotball medan dei ventar på privatflyet sitt.

Terminalen består av svært påkosta loungar der Mardinis kundar kan slappe av, ta seg eit betre gourmetmåltid, eller jobbe litt, medan ein armé av VM-kledde tilsette ordnar ting som innsjekk og passkontroll.

Pungar ut

Jetex opererer med eit spesialtilbod under VM:

85.000 dollar, eller nesten 900.000 kroner, for eit privatfly med plass til ti personar.

– Det er omtrent 8000 dollar per passasjer, og det er ikkje så mykje meir enn prisen for ein first class-billett til Doha under VM.

Flytoppen seier at han nesten ikkje klarer å skaffe nok fly til bestillingane som renn inn.

– Eg har til kvar tid ein flypark på rundt 1000 fly. Under VM må eg skaffe fleire, seier han.

Ein rapport The Guardian fekk tilgang til i mai, som også NRK har fått, antydar at Qatar ikkje kjem til å halde det dei lovar når dei hevdar at meisterskapen er karbonnøytralt.

– Trass i openheita, tyder bevisa på at utsleppa frå denne verdsmeisterskapen vil vere betydeleg høgare enn forventa frå arrangørane, og klimakvotane som blir kjøpte for å kompensere for desse utsleppa vil neppe ha ein tilstrekkeleg positiv innverknad på klimaet, sa Gilles Dufrasne, som står bak rapporten.

Qatar sjølv avviser påstandane i rapporten til Dufrasne overfor The Guardian. Ein talsperson frå VM-komiteen kallar funna for spekulative og unøyaktige. Dei meiner Qatars klimamål bør anerkjennast, ikkje kritiserast.

Å vere klimanøytralt i dette tilfellet inneber mellom anna å investere i såkalla grøne prosjekt og kjøpe klimakvotar. Det er ein relativt vanleg praksis som blir brukt av større selskap for å utlikne påverknaden av karbonutslepp.

Qatar har også på nokre måtar vore klimavennleg. Det kan grunngivast med mellom anna nytt metrosystem, fokus på fornybar energi og korte reiseavstandar i eit lite land.

I tillegg påstår Qatar at dei har nådd målet om å plante éin million tre.

Det er også verd å nemne at VM i 2022 er tidenes mest kompakte fotball-VM. Alle arenaer ligg innanfor ein radius av 55 kilometer frå Doha, noko som betyr at lag og supporterar slepp å flyge mellom byar. Under VM i Russland for fire år sidan måtte alle lag komme seg frå ein by til ein annan mellom gruppespelkampane. Nokre av flyttingane var på rundt 2000 kilometer.

Meiner dagens VM-format øydelegg

David Goldblatt er sjef for selskapet Football For Future, som kjempar for ein meir berekraftig fotball. Han er ikkje overraska over at Qatar og Fifa skuffar på klimabiten.

– På éi side er det skuffande, for alt bør vere karbonnøytralt no. På den andre sida er eg ikkje skuffa, med tanke på at eg ikkje trudde dei skulle klare det, heller, seier Goldblatt til NRK.

Han reagerer på all flytrafikken som er kopla mot meisterskapen, men samstundes prøver han å sjå det på ein annan måte.

– Eg er ikkje overraska. Eg tenkte det var usannsynleg med nok soveplassar. Det som er sjukt her, er at over 160 flygingar om dagen vil sannsynlegvis sleppe ut mindre karbon enn dei 20–25 hotella som dei treng. Det er ein latterleg situasjon, meiner Goldblatt.

Han held fram:

– Modellen er galskap, det er den som er problemet og må endrast.

Med modellen meiner han mellom anna all flytrafikken og turismen som blir gjord i samband med ein verdsmeisterskap. Det er trass alt 32 land, neste gong 48, som deltek i eit VM, og enkelte år er det over fleire vertsnasjonar eller store distansar mellom arenaene.

Han meiner at det må tenkjast annleis rundt VM.

– Det er mange turistar i eit VM, og det må vi tenkje på. Kan vi ha så stort VM? Viss du trur karbonutsleppet er stort no, sjå på VM i 2026 (i USA, Canada og Mexico). Der kjem det fleire turistar, i tillegg til at flytrafikken kjem til å ta heilt av. Det spørsmålet må diskuterast, seier han.

Han bruker VM i Sør-Afrika i 2010 som eit døme. Der var det relativt få lokale som hadde råd til billett, og meisterskapen var i stor grad basert på tilreisande.

– Vi må finne balansen mellom nasjonalt publikum og internasjonalt publikum. VM er ei feiring av menneskja, og vi treng globalt publikum. Men den balansen er feil, meiner Goldblatt.

Gjenbruk av stadion

Men i samanheng med dei siste meisterskapane er Qatar førebels den verste i klassen, antydar han.

– Dei legg større karbonavtrykk enn alle andre. Det er på grunn av all bygginga i landet og flytrafikken, seier Goldblatt.

Sidan Qatar vart tildelt meisterskapen har landet sett i gang ei gigantisk ombygging. Blant tiltaka som er gjorde, er eit heilt nytt metrosystem, ny by, nye hotell og sju av åtte arenaer vart ferdigstilte etter 2011.

Eit av dei, Stadium 974, er det aller første mobile VM-stadionet. Han består av 974 containerar, som no er på eit skip på veg til Uruguay.

Uruguay vil truleg vere ein del av den søramerikanske søknaden for VM i 2030.