Hendingane har ikkje nødvendigvis så mykje direkte med kvarandre å gjere, men indirekte er det ein samanheng mellom «Battle of Santiago» og dei gule og raude korta som har vore ein del av livet på fotballbanene i snart 50 år.

Mannen heiter Ken Aston og var skulelærar. Han var engelsk fotballdommar som dømde i ligaen og internasjonalt frå 1953 til 1963, og mannen bak ei rekke moderniseringar av dommarane og dømminga i etterkrigsåra.

Etter å ha dømt FA-cupfinalen mellom Manchester United og Leicester i 1963, gav han seg som aktiv dommar for å bli dommarsjef under fotball-VM 1966.

Heilt sidan han dømde skandalekampen som fekk namnet «Battle of Santiago» under VM i 1962, hadde han grubla over ein klarare måte å markere seg på overfor spelarar som det er i ferd med å koke over for.

Visste ikkje at han var «booka»

Men det var ikkje før under VM heime i England fire år seinare ideen om raude og gule kort kom.

I kampen mellom England og Argentina fekk Jack Charlton åtvaring. Det innebar at hans namn vart notert i den svarte boka som dommarane alltid hadde med seg, og fekk munnleg beskjed om det. Slik praksisen var på den tid.

Dommaren var tysk og snakka berre sitt morsmål, og det forstod ikkje Charlton stort av.

Jack Charlton visste ikkje at han hadde fått ei åtvaring før han las det i avisa etterpå. Derfor ringde han opp dommarsjef Aston for å forsikre seg om at det var tilfellet.

Lys ide i Kensington-kryss

På veg heim same kveld måtte Aston stanse for raudt lys i eit kryss i Kensington High Street. Då slo tanken ned: Gult lys for å vere på vakt, raudt for full stopp. Kunne ikkje det overførast til fotballbanen? Som ein tydeleg beskjed som alle forstod uansett språk?

Han grubla seg vidare gjennom fleire lyskryss den kvelden, og tok opp temaet med kona Hulda då han kom heim.

Ho blei borte eit par minutt og kom tilbake med to kort – eit raudt og eit gult – klipt til så dei skulle passe inn i brystlommen på ei dommarskjorte.

Systemet var oppfunne. Munnlege åtvaringar var skifta ut med kort i gul og raud farge – gult for «forsiktig, ver på vakt», raudt for «full stopp for deg i denne kampen». Og som ein ekstra bonus fekk også publikum på denne måten beskjed om at ein spelar fekk åtvaring eller måtte gå av bana.

Blei fornærma utan å forstå orda

Det var ikkje berre Charltons «booking»som utløyste Astons kort-idé etter England – Argentina. Argentinas Antonio Rattin vart utvist i den kampen for å ha fornærma og kjefta på dommaren. Den tyske dommaren kunne heller ikkje spansk, og forstod derfor ikkje stort av det Rattin hadde sagt.

Rattin nekta å gå av bana, og kampen måtte stoppast i fleire minutt medan argentinaren vart halt ut over sidelinja med makt av fleire handfaste karar.

Men FIFA likte ideen om gult og raudt. Dei innførte kort i VM i 1970. Då var Aston leiar for dommarkomiteen i FIFA.

The rest is history.

«Battle of Santiago»

Aston hadde mange tøffe tak ute på fotballbana sjølv, og var også kampleiar i den kanskje vanskelegaste av alle i VM-historia – «Battle of Santiago» i Chile i 1962. Det var neppe tilfeldig at ein av dei beste og mest rutinerte dommarane var sett opp i den kampen, ettersom stemninga mellom Italia og heimelaget Chile var amper før kampen.

Og stemninga blei verre. Mykje verre.

Den første stygge fellinga skjedde etter 12 sekund. Aston måtte vise ut italienaren Giorgoi Ferrini etter berre åtte minutt og lagkameraten Mario David like før pause. Ferrini nekta å gå av bana og måtte hentast av politimenn. Tre gonger seinare i kampen måtte også politiet inn på bana for å stanse slåstkampar.

Ein gong var absolutt alle spelarane på bana i slåstkamp samstundes.

Aston fekk etter kampen kritikk for ikkje å ha vist ut endå fleire på begge sider, men var eigentleg sjanselaus som kampleiar.

Chiles Leonel Sanchez slo til Italias Humberto Maschio med eit skikkeleg venstreslag så nasen brakk. Det såg ikkje Aston. Men kamera oppfanga hendinga og Sanchez vart straffa i ettertid.

Det var aller første gongen FIFA reagerte i etterkant ut frå eit videoopptak.

– Tilbake til apestadiet

Chile vann kampen mot Italias ni mann med 2–0.

– Denne kampen tok fotballen tilbake til apestadiet, skreiv nyheitsbyrået Associated Press i sitt kampreferat.

– Kampen er den mest idiotiske, skrekkelege, ekle og skammelege i fotballhistoria, sa BBCs legendariske kommentator David Coleman.

Aston var ikkje framand for konfliktar. Han hadde tenestegjort som oberstløytnant under verdskrigen.

– Eg dømde ikkje ein fotballkamp, sa han etter Chile – Italia. – Eg var meir som ein overdommar i ein militærmanøver.

Astons oppfinningar

Aston sette også sitt preg på fotballdommarane og dømminga med fleire tiltak:

• Han fekk innført svarte drakter for dommarane. I England gjekk dommarane tidlegare med tweed-jakke over kvite skjorter. – Eg såg ei svart jakke i ein butikk og la merke til at jakka hadde mange lommer. Det er viktig for ein dommar, sa han.
• Det var også han som fekk innført linjeflagg med skarpe fargar – ideen kom ein skoddefylt dag i London. Tidlegare brukte linjedommarane brune flagg, og dei blei borte ved det minste teikn til skodde. Det skjedde aldri igjen etterpå.
• Og det var Aston som fekk innført reservedommar, mannen som skulle steppe inn dersom hovuddommaren vart skadd eller sjuk.
• Han fekk inn i lovene standard for lufttrykket i ballen.
• Og det var Ken Aston som introduserte nummertavle for innbyte, slik at publikum lettare kunne følgje med på kven som vart skifta inn og ut.

Kenneth George Aston døydde i 2001, 86 år gammal.