Saman att etter 65 år

• «Kven er dei biologiske foreldra mine?»
• «Kva skjedde med guten dei tok ifrå meg?»

Dette er spørsmåla som plaga ein son og ei mor på kvar sin del av landet. Mora i 65 år. Sonen i 60 år.

Då Sjur Atle Austrheim sette seg i bilen til Telemark i førre månad, fekk begge endeleg svar.

Det var Firda Tidend som først fortalde om saka.

– Det er den største, og mest viktige reisa eg har hatt, fortel Austrheim, framleis rørt av eit sterkt og hjarteleg møte med sin nye – biologiske – familie.

Tankane rundt sitt eige opphav byrja å rulle hos ein då fem år gamal Sjur Atle. Under eit besøk på Sandane i Gloppen, bad ein vaksen han «komme seg heim att», for han var ikkje «ekte». Det var slik dei skildra adopterte på den tida.

Beskjeden var hard å få for den unge guten, som oppløyst i tårer sprang heim att for å spørje mor si. Påstanden vart stadfesta.

– Eg var tilteken, adoptivbarn, og kom til Sandane i 1951. Eg fekk vite at eg ikkje var barn av Ingeborg og John, men vart adoptert fordi mor døydde under fødsel, fortel han. Historia vart stadfesta av alle kring han.

– Eg har tenkt i ettertid «kvifor?». Det var sikkert for å skåne meg.

Løgn eller ikkje, Austrheim slo seg til ro med forklaringa. Han vaks opp i ein trygg og god heim. Jobba som purser i SAS, engasjerte seg i lokalpolitikken og plukka opp song og musikk som hobby. Han gifta seg og fekk barn.

Men som hos så mange andre adopterte, byrja fortida å kalle på han i vaksen alder. Spørsmåla vart større og fleire.

Nyfikenheita tende også kona Sølvi, som undra seg på om han kanskje hadde søsken han ikkje kjende til.

– Det hastar no ikkje. Mor er død, svara eg, fortel Austrheim.

Kona gav seg ikkje og kontakta Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, som gav namn på både far og mor. Dei stadfesta at far hans var død, men utover namnet hadde dei ikkje opplysningar om mora. Det kunne forklarast med at dataregisteret for dødsfall ikkje var oppdatert lenger tilbake enn til 1961.

Med namn på både mor og far byrja Austrheim jakta på røtene sine. Faren trefte ei ny kvinne som han gifta seg med. Saman fekk dei ein gut. Informasjonen leia Austrheim til ein halvbror på farssida i Ulefoss i Telemark. Også han engasjerte seg, og 2. januar i år kom telefonen som snudde opp ned på livet Austrheim.

Halvbroren hadde møtt ei som kjende mor hans.

– Han hadde opplysningar om mi biologiske mor. Livet mitt fekk ein heilt annan dimensjon. Eit menneske eg trudde var død, kom plutseleg inn i livet mitt. Ho levde, budde der og hadde dette telefonnummeret. Eg var heilt i tusen, minnast han.

Full i gledestårer kasta Austrheim seg i bilen og oppsøkte kona på jobb for å fortelje om nyhenda.

– Etterpå har det skjedd så mykje positivt. Det var som å bli fødd på ny, seier han.

For Austrheim var ikkje jakta på sitt eige opphav over, men tida var ikkje moden for å ringe si nær 90 år gamle mor. Søket held fram på internett, og skjebnen førte han rett til ei av niesene hans.

– Eg felte tårer kvar gong eg opna og leste mailen, fortel han.

Gleda vaks i takt med familien. Han hadde ikkje lenger berre ein halvbror og onkelungar på farssida, men ei mor og endå to halvbrør i livet sitt. Rett nok døydde den eine og kona hans i ei tragisk flyulukke. Mor hans flytta då inn på garden dei budde på og tok over morsrolla.

For få veker sidan sette Austrheim seg på nytt i bilen. Endeleg skulle han få møte mor si. 65 år etter at ho fødde han til verda. Endeleg skulle han få svar på kva som skjedde. Og mor svar på korleis det gjekk med guten ho vart fråteken etter fødsel.

– Eg reiste nedover og venta og venta. Du skal vite at eg venta, minnast han.

Til slutt klarte ikkje Austrheim vente lenger. Sjølv om køyreturen tok ein time, la han ut på landevegen fire timar før møtet med mor si.

Han hadde så god tid, at han kjøpte kaffi og aviser på kvar einaste bensinstasjon han køyrde forbi. Han hadde så god tid, at han sakte køyrde forbi medan han speide mot det som kunne vore barndomsheimen hans.

Og tid nok til å kjøpe seg nok ei avis og meir kaffi.

– Kvart på to køyrde eg opp på tunet med blomster og konfekt. Snakk om å vere spent. Eg skulle møte mor mi, seier han.

Forsiktige bank på døra fekk ingen respons, så han kikka seg rundt på telemarksgarden før han manna seg opp att.

– Fem på to gjekk eg tilbake. No skulle eg inn, ler han om det som vart første møte med niesa.

– «Å er det sånn du ser ut», sa ho, og kasta seg rundt halsen på meg. «Kom inn, kom inn».

Inne i telemarksstova var det ikkje berre varmen frå peisen som møtte han. Med opne armar tok ei 88 år gamal kvinne i mot sonen ho bar på i ni månader, men ikkje hadde sett sidan ei natt i 1951.

– Det var sterkt. Eg får tårer i augo berre eg snakkar om det. Tenk å møte, etter 65 år, ho som bar meg fram – og vart fråteken, seier han.

– Det vart klemmar og vi såg lenge på kvarandre. Eg hugsar ikkje kor lenge, men det var fleire minuttar, fortel Austrheim.

Det viste seg at mor allereie hadde ein tre år gamal gut då Austrheim kom til verda. Guten var plassert hos foreldra hennar, fordi ho måtte jobbe. Det var nok ei medverkande årsak til at den nyfødde vart skilt frå mor allereie ved fødselen.

– Eg vart lagt på eit rom, men mor sneik seg inn og klippet av ein hårlokk som ho har teke vare på alle desse åra. Den var pakka inn i papir, så skjørt at det sprakk då eg opna det, fortel Austrheim.

– Har ho lurt i alle desse år på kvar det vart av deg?

– Ja, og ikkje berre ein eller to gongar. Ho har tenkt på meg dagleg. Tenk deg ein slik situasjon, der du må levere frå deg eit barn du vil behalde. Det må vere ei smerte som er heilt ...

Austrheim finn ikkje ordet som avsluttar setninga.

For mor hadde mange spørsmål. Austrheim hadde dei roande svara. Det gjekk han vel.

– Eg har vore verdas heldigaste adoptivbarn, som kom til ein god familie på Austrheim på Sandane, som fekk ein god oppvekst og gode fosterforeldre, smiler han.

Vel vitande om at det er langt frå alle adoptivborn som får oppleve gleda og lukka over å finne sine biologiske foreldre. Etter at han først fortalde om historia til lokalavisa Firda Tidend er han blitt kontakta av fleire som er adopterte.

For mange adopterte byrjar søket for seint. Andre opplever at den biologiske familien ikkje ynskjer kontakt.

For Marily Førsund i Adopterte, ein frittståande interesseforeining for adopterte i Norge, høyrest historia til Austrheim kjend ut.

– Veldig mange er ikkje like heldige. Ein del foreldre ynskjer ikkje kontakt med borna, fordi dei er redde, det er tabubelagt og skambelagt, seier ho.

Foreininga har kring 100 medlemer, eit lite tal sett i lys av at det sidan adopsjonslova kom for 100 år sidan har vore 50.000 norskadopsjonar.

– Det er knapt ein familie i Norge som ikkje er råka av adopsjon, på eitt eller anna vis. Mange veit ikkje ein gang at dei er adopterte. Men her er det to forhold, seier ho og held fram:

– Det eine er saker der adoptivborna sjølve ynskjer kunnskap om sine foreldre og opphav. Den biten er uproblematisk, for dei har krav på å sjå papira sine. Verre er det når adoptivborna sjølve er døde, men barn eller barnebarn ynskjer å følgje røtene sine. Dei har ingen rettar, seier Førsund.

Ein veg inn til sin biologiske familie, kan då vere søsken, eller halvsøsken.

– Då stiller det seg annleis. Det er ein annan generasjon, og dei vil ha kontakt. Og når søsken ynskjer kontakt, så kan det også losne hos foreldre.

Austrheim håpar at historia hans kan gjere at fleire adoptivbarn kan få kontakt med sin biologiske familie.

Sjølv er han er av dei heldige som no kan ringe mor si fleire gonger i veka. I mars skal han også møte resten av familien hans i Telemark.

– Det blir utruleg sterkt. Om det finnast ein Gud, så har han vore med meg. Eg har spora opp mor mi, som tek imot meg med opne armar. Eg bur på Sandane, men har også ein genetisk familie i Telemark, avsluttar han.