Slik gir du du din politiske favoritt ei ekstra røyst

For skrur ein tida fire år tilbake var det nettopp det som skjedde med overlegen i Førde.

Mange personlege røyster ved fylkes- og kommunevalet i 2011 gjorde Einar Solheim til bystyremedlem, trass ein beskjeden plass på Arbeidarpartilista.

• Test: Framleis usikker på kva du skal røyste? Prøv NRK sin valgomat

– Tykkjer du lista er grei som den er, så kan du levere inn. Men då skal du vere klar over at du legg vegen open for andre, som har lyst til å få inn kandidatar under. Det svekkjer di eiga liste, seier Solheim.

Starta valskule

Sjølv om overlegen er glad for at han kom inn i bystyret for fire år sidan, såg han eit behov for å lære både veljarar og politikarar litt meir om kva moglegheiter som ligg i vallistene. Det same tenkjer Vigdis Tonning i Jølster Venstre.

Ho har sin eigen valskule på Facebook, med det fengande namnet «Vigdis' valskule».

• Les også: Dette meiner politikarane i din kommune

– Eg fekk mange spørsmål frå folk som var usikre på kva som er lov å gjere, og folk som var redde for at å gjere feil slik at røysta vart forkasta. Men du har faktisk lov til å gjere ganske mange endringar, seier Tonning.

Lovleg å gjere feil

Medan ein ikkje lenger kan stryke namn, kan ein gi ekstrarøyster både til politikarar på di partiliste, samt politikarar på andre parti sine lister. Og gjer ein endringar som ikkje er lov, så blir lista sett på som ei det ikkje er gjort endringar på.

Både Tonning og Solheim oppmodar folk på det sterkaste om å både bruke «slengarar» og kummuleringar – også tilførehandskumulerte politikarar.

– I gamledagar telte ei førehandskumulering to gonger. Det gjer den ikkje lenger. No tel den 1,25 gong. Det vil seie at eit kryss til ein politikar lenger nede på lista, faktisk vil telje to gonger og då gå forbi om ein ikkje kumulerer ein kumulert på førehand, seier Tonning.

– Utbreidd mistyding

– Det er ei utbreidd mistyding blant folk og politikarar at ein må krysse på folk nede på lista fordi dei på toppen er sikra uansett, legg Solheim til og held fram:

• Les: Alt om valet i Sogn og Fjordane

– Dersom du er nøgd med lista til partiet, kvifor ikkje forsterke røysta di ved å krysse dei øvste på lista i staden for å la andre som kryssar lenger nede på lista køyre over di røyst og gjere den mindre verdt. Du byggjer du oppunder lista som partiet ditt har nominert, og du sikrar at folk som kan setje av tid til å drive politikk, kjem inn.

«Slengarar»

Ein annan ting mange vegrar seg for å gjere, er å føre opp namn frå andre parti på lista ein røystar på – såkalla «slengarar».

• Sjekk: Regjeringa sin valportal for 2015

– Du svekkjer di eiga partiliste noko, men det kan ha veldig stor betydning for kven på det andre partiet som kjem inn i kommunestyret, seier Tonning.

Solheim forklarar det enkelt:

– La oss seie at nokon røyster på parti A, og fører over ein person frå parti B til den lista. Då får ikkje parti B røysta, men den personen som blir overført rykkjer opp innan sitt parti og aukar sjansen for å komme inn i kommune- eller bystyre.