Møt dama som har gjort matkultur til levebrød

Ho har levd eit liv der mat har spelt hovudrolla, som husstellærar, kokebokforfattar og kursleiar.

Jula er høgsesong, men i år må ho avlyse eitt av kursa. For den 9. desember skal ho ta imot kulturprisen for arbeidet med å halde dei lokale mattradisjonane i fylket i hevd.

Prisvinnaren sjølv er ikkje i tvil om at mat og kultur er to sider av same sak.

– Det å ta vare på tradisjonar av ulikt slag, det er jo kultur. Det er kanskje ikkje noko folk er så nær knytte til som mat, seier ho.

• LES OGSÅ: Ho får fylkeskulturprisen for sitt langvarige arbeid for matkultur

Maten kjem ikkje frå butikken

Interessa for mat vart vekt i tidleg alder.

– Eg vaks opp på ein gard som var ganske tungdriven, slik at mor mi måtte vere med mykje ute på bøen for å arbeide. Vi ungane kunne mykje tidlegare gjere nytte for oss på kjøkkenet, enn ute på bøen, seier ho.

Det vart mat som også vart vegen når ho skulle velje seg utdanning. Men interessa for nettopp tradisjonsmat kom ikkje for alvor før på nittitalet, då ho blei aktiv i bygdekvinnelaget.

– Bygdekvinnelaget og mat har vore synonymt i alle år. Desse damene er dei som har teke vare på alle tradisjonane og ført det vidare til nye generasjonar. Då vart eg òg meir og meir oppteken av mattradisjonar, seier Støfringsdal.

Ho meiner det er viktig at unge i dag lærer kvar maten kjem frå. At det ikkje berre er noko ein kjøper på ein butikk.

– Når du lærer kor kjøtet, mjølka eller mjølet eigentleg kjem frå, då vil du automatisk lære noko om tradisjonsmat. Norsk mattradisjon og norsk matproduksjon, dei er veldig nært knytte til kvarandre, seier Støfringsdal.

Lærer stadig noko nytt

Likevel, Støfringsdal er ikkje framand for å prøve nye smakar. Det hender ho får lyst på både pizza og taco.

– Det er klart vi tek til oss mattradisjonar frå andre land, brukar dei med våre eigne råvarer og kanskje gjer nokre vriar på det. Noko anna ville vore merkeleg. Men vi skal òg vere stolte av det vi sjølve står for og dei tradisjonane vi sjølve har vakse opp med, seier ho.

Ho er glad for at tradisjonsmaten står sterkt i juletida.

– Akkurat i jula, då skal vi ikkje forandre så veldig mykje, seier ho.

Ho lagar sjølv det meste ho serverer. Gravlaks er ein av favorittane.

– Det er eit av dei julepålegga eg alltid lagar. Det er noko du kan lage heime på kjøkenbenken, du treng ikkje noko spesielt utstyr eller nokon plass å røyke. Det er noko alle kan lage, seier ho.

Gjennom eit langt liv har ho lært seg nokre triks. Tidlegare heitte det seg at gravlaksen alltid skulle ha vore frosen, enten før eller etter at du hadde laga den.

– Men viss ein brukar oppdrettslaks så er ikkje det nødvendig. Det høyrest noko merkeleg ut, men viss du brukar villaks så skal den vere frosen på grunn av noko smått som kan vere i laksen og som forsvinn viss du frys han ned, seier ho.

På Jølster var dei fråhaldsfolk

Også oppskriftene kan endre seg med tida, sjølv om dei er aldri så tradisjonelle. I ei av kokebøkene skreiv ho at salt og sukker skal blandast når du skal ha den på gravlaksen.

– Eg har seinare lært at du skal drysse sukker på først og la det få trekke inn, før du har på salt og pepar. Då får du ein betre modningsprosess, seier Støfringsdal.

Eit anna viktig triks er å tilsette akevitt, eller andre sterke saker. For det første gjev det god smak.

– Men den viktigaste grunnen er at det har ein god konserverande effekt. Det gjer at ting står seg. Når det gjeld gravlaks, kan du vere sikrare på at det ikkje kjem uønskte bakteriar, forklarer Støfringsdal.

Bakteriar vart først oppdaga i 1674 og alkohol som konserveringsmiddel i mat har vore brukt i lange tider.

– Men ikkje her på Jølster som det var så mykje fråhaldsfolk. Men andre plassar har dei nok gjort det, seier Støfringsdal og ler godt.