Allereie då han var i slutten av 40-åra byrja Andreas Areklett frå Naustdal å endre personlegdom. Lenge visste ein ikkje kva som var gale, og dei store personlegdomsendringane var ei stor påkjenning for familien.
Både før og etter han fekk påvist demens opplevde familien at den tidlegare så snille familiemannen vart valdeleg mot dei som stod han nær. Også barnebarna fekk merke den sviande handa til bestefaren.
– Ja, han gjorde det, og det var veldig tøft. Men då sa dei at det ikkje var bestefaren, det var sjukdomen som gjorde til det. Slik takla dei det, fortel dottera Ingrid Areklett.
Familien vil gje no sjukdomen eit ansikt. Enno er demens blant unge eit tabubelagt tema som få vel å snakke om. Familien Areklett ønskjer meir openheit og eit betre helsetilbod til unge demente.
Endra personlegdom
Etter ei fallulukke som 48-åring vart livet til Andreas Areklett og familien snudd opp ned. Personlegdomen endra seg dramatisk, og han byrja å utvikle demens. Mannen som familien kjende som sprek, sosial og glad i å danse vart brått ein annan.
Ei tid var han kjend som den beste kulestøytaren i Sogn og Fjordane, og kona Astrid Areklett er stolt når ho syner fram ein av dei mange pokalane.
– Denne står her på omnen, og der har den stått sidan vi flytta hit, seier ho og ser kjærleg på det gamle minnet.
Men ikkje alle minna om ektemannen er like lette å snakke om. Demens fører ofte med seg ei personlegdomsendring og kan føre til sinne og aggresjon. Spesielt blir unge demente sinte og aggressive.
- LES OGSÅ:
- LES OGSÅ:
Fekk føle sjukdomen på kroppen
Fleire gonger fekk familien kjenne på kroppen korleis faren i familien sleit med sjukdomen. Aareklett hugsar godt korleis det var då ein skremd åtteåring måtte få trøyst av bestemora etter at han hadde blitt tukta.
– Han var fortvila med det same. Vi gjekk inn på soverommet og sette oss og prata om det. Vi grein begge to, og prata lenge, seier Astrid Areklett.
Ho var sjølv den som var mest utsett for slag. Men også barna og barnebarna måtte tole mykje. Astrid fortel at det i stor grad var familien sjølv som ordna opp.
– Eg veit ikkje om eg skal seie at vi bad om så frykteleg mykje hjelp. Når det kom til informasjon så lånte eg bøker på biblioteket, seier Areklett.
- LES OGSÅ:
- LES OGSÅ:
Får dårleg oppfølging
Stadig fleire får no påvist diagnosen demens i ung alder. Sjukdomen kan opptre på ulike måtar avhengig av kva det er som har forårsaka demensen. Åtferdsendringar og aggresjon er meir vanleg blant unge med demens enn eldre, og andre blir også plaga med angst, depresjon og vrangforestillingar.
Tor Atle Rosness ved Nasjonalt kompetansesenter for demens meiner gruppa av unge som blir råka av sjukdomen får for dårleg oppfølging.
– Dessverre så er oppfølginga av desse veldig mangelfull. Dette bør absolutt utbetrast, på alle moglege stadium av sjukdomen, både frå diagnosen blir stilt til dei har blitt alvorleg sjuke, seier Rosness.
(Artikkelen held fram under biletet)
ELDRE: Demens blant eldre menneske er mindre tabubelagt enn når sjukdomen råkar yngre menneske. Familien Areklett håpar dette kan endre seg med tida.
Foto: Kallestad, Gorm / SCANPIXMykje kan gjerast for å betre kvardagen
I Eid kommune opplever dei at talet på unge demente er aukande. Kommunesjef Kari Krogh må samtidig slå fast at dei har eit dårleg tilbod til denne pasientgruppa.
– Per i dag har vi ikkje noko tilbod til dei. Og vi veit at det hastar å få det på plass, seier ho til NRK.no.
Når unge menneske får demens går det ofte lenge før sjukdomen blir påvist. I mange tilfelle trur ein først at personen har ein annan sjukdom, og Rosness fortel også at mange er flinke til å skjule sjukdomen. I familien Areklett sitt tilfelle tok det sju år før dei fekk påvist at faren hadde demens.
Tor Atle Rosness meiner hyppigare bruk av støttekontaktar kan vere positivt for både den sjuke, for familien og for samfunnet.
Han meiner det bør jobbast for å tilretteleggje tiltak som kan gjere det enklare å leve med sjukdomen. Sjølv om den sjuke aldri kan bli kvitt demensen kan avlasting i heimen og aktivisering av den sjuke gjere kvardagen mykje enklare for alle partar.
– Viss ein klarar å få til førebyggjande tiltak når den sjuke er frisk nok til å vere heime, vil det for eksempel spare samfunnet for kostnader ved at ein utset tidspunktet då den sjuke må ha fast sjukeheimsplass, seier Rosness.
- LES OGSÅ:
- LES OGSÅ:
Opplevde at mange trekte seg unna
I dag er det sju år sidan Andreas Areklett døydde, 66 år gamal. Då hadde han levd med demensdiagnosen i 11 år. Kona Astrid trur mannen tidleg var klar over at noko skjedde med han, og at dette førte til tungsinn.
I denne perioden merka ho at mange rundt dei trekte seg unna.
– Før i tida var det slik at når noko feilte ein i hovudet, så skulle han eller ho helst gøymast vekk. Det heng nok dessverre litt att, sjølv om det er blitt betre, seier Astrid Areklett.
No håpar kona at tida er komen for meir openheit rundt demens blant unge.
– Eg fann ut at det er mange som er uvitande. Folk veit for lite om det. Dette er ein sjukdom til liks med all anna sjukdom, og då må vi snakke om det. Vi kan ikkje berre gøyme det.
NRK Sogn og Fjordane vier store deler av ettermiddagssendinga måndag til demens. Frå klokka 15 kan du på P1 høyre Astrid Areklett fortelje meir om korleis dei levde med sjukdomen. Du får også høyre meir om Klokkeklovnene. Dei driv med aktivisering av menneske med demens, og jobbar for å snu uro og forvirring til avslapping og moro.
Har du spørsmål eller erfaringar med demens som du vil dele med NRK Sogn og Fjordane sine lyttarar kan du sende inn tekstmelding med kodeord SF til 1987.