«Den store overraskinga var dei omfattande utgravingane, og at det gjekk så ekstremt fort»

– Den store overraskinga var at det blei så store utgravingar, og at det gjekk så ekstremt fort, seier forskingsleiar Carlo Aall ved Vestlandsforsking.

Forskingsinstituttet i Sogndal har – på oppdrag frå Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) – granska dei store skadane etter oktoberflaumen i Lærdal, Flåmsdalen, Odda og Voss i 2014. Forskingsrapporten viser at utgraving av store lausmassar var ein meir dramatisk konsekvens, enn sjølve overfløyminga.

• Les òg: - Frykteleg å sjå øydeleggingane i Flåm
• Les òg: - Sterke opplevingar for dei som stod i det

Ser seg blinde på flaumkart

Aall meiner mange kommunar i det klimaførebyggjande arbeidet sitt, har sett seg blinde på dei såkalla flaumkarta:

– Dei er berre overfløymingskart. Dei er ikkje utgravingskart. Forskingsprosjektet har funne at kommunane må stikka fingeren i jorda – bokstavleg tala. Dei må gå langs elvebreiddene og vurdera om førebygginga er god nok til å hindra at elvene byrjar å grava, slik dei gjorde i 2014.

• Les òg: – Kommunane hadde liten fokus på faren

Flaumen 28. oktober 2014 gjorde omfattande skadar i Flåmsdalen:

• 260 menneske blei evakuerte.
• 12 hus blei tekne eller totalskadde av elva.
• 3,3 kilometer veg og 10 bruer blei anten fjerna eller øydelagde.
• Prislappen på dei omfattande skadane er rekna ut til på om lag 130 millionar kroner, berre i Aurland kommune.

Kom overraskande

– Flåmselvi si omfattande utgraving under flaumen kom overraskande, seier ordførar Noralv Distad (H) i Aurland:

– Elva fekk tak i store lausmassar som kom i drift. Elvebotn blei fylt opp, slik at elva blei grunnare og vatnet dermed fløymde over og gjorde store skadar på hus, bygningar og infrastruktur.

Distad skal i dag møta olje- og energiminister Tord Lien (Frp) om etterspelet etter flaumen.

Aurland hadde kartlagt flaumfaren i Flåmsdalen i 2009, men det tok ikkje føre seg utgraving og erosjon. Vestlandsforsking meiner kommunane må synfara kritiske punkt og dessutan reinska opp langs elveløpa, også i sidevassdrag.

Tryggleik føre naturverdiar

Distad har òg arbeidd med andre løysingar, som å byggja ein vasstunnel og stoppa vatnet i eit basseng, før det når den tronge Flåmsdalen. Dette skal finansierast av meir kraftproduksjon. For å få dette til må vernevedtak opphevast. Håpet til Distad på sikt er å få grønt lys frå energiministeren.

– Me må kunna manøvrera vatnet i Flåmsvassdraget og føra det over i periodar for å unngå denne typen skade. Krava me fremjar er tufta på kunnskap, seier Distad.

– Var vanskeleg å føreseia

Også i Lærdal førte flaumen til stor utgraving og omfattande skadar langs fleire sideelvar:

• Over 30 personar blei evakuerte, dei fleste i området Tønjum-Ljøsne.
• Over femti innbyggjarar i kommunen mista vegsambandet.
• Dei store mengdene lausmassar øydela elles bruer og mykje landbruksareal, som store nyplanta morellhagar.

Når Vestlandsforsking ber kommunane kartleggja erosjons- og utgravingsfaren betre, er ikkje ordførar i Lærdal, Jan Geir Solheim (Sp), usamd i det:

– Det er lurt å følgja med på om elvene har byrja å grava, og korleis jorda blir dyrka inntil vassdraga våre, men situasjonen som me kom opp i, var vanskeleg å føreseia.