Den siste nattevakta

Geilo, 17. mai 2006.

May-Britt Grue feirar nasjonaldagen saman med ektemann og tre barn.

Vêret er rett nok ikkje noko å heise flagget for. Men familien Grue let seg ikkje stoppe av det. Tvert i mot. Dei får med seg barnetoget, før dei durar vidare til pølser, vaflar og sekkeløp i den lokale idrettshallen. Så rundar dei av dagen på restaurant. Stemninga er såpass god at dei blir sittande ekstra lenge.

Når kvelden kjem hiv May-Britt av seg bunaden og gjer seg klar for å gå på nattevakt.

Då veit ho ikkje at det blir den siste.

Etter ei stund tek dei to nattevaktene seg ei pause. Dei et blautkakerestar medan dei pratar om kor fint dei eigentleg har det.

Enn så lenge, i alle fall.

– May-Britt, du må kome og sjå, ropar kollegaen kring klokka 03.00.

Frå eit vindauge ser dei ein mann som luskar rundt ved nabobygget.

Dei to damene blir einige om å ikkje gje seg til kjenne. Det er sikkert berre ein ufarleg fyr som har tatt 17. mai-feiringa heilt ut, tenkjer dei.

Det er det ikkje.

På morgonkvisten melder May-Britt seg frivillig til å springe over i hovudbygningen for å gjera klart til vaktskiftet, slik dei alltid gjer.

Ho går inn ein gang, og låser seg inn i den neste.

Lyden av romstering i ein annan del av bygget får ho til å stoppe opp. Men ho slår seg fort til ro med at det må vera reinhaldaren som alt er i sving.

May-Britt sett kurs, og følgjer lyden for å helse på.

Bort ein gang, rundt eit hjørne og ned ei lita trapp mot ein av garderobane til personalet.

Ho tittar inn og kvekk til.

Det er ikkje vaskedama ho ser. I staden ser ho ein mann som sit på huk og rotar rundt i eit skåp.

Det går eit par sekund før ho får summa seg. Før ho skjønar at ho må kome seg vekk.

Eit tilfeldig offer

May-Britt skal til å leggje på sprang. Men på føtene har ho berre eit par glatte slippers, og ho snublar og dett før ho kjem seg nokon veg.

Ho ligg på magen på golvet når den svære mannen legg seg over ho. Han får tak rundt overkroppen hennar med ein arm. I den andre handa held han ein kniv.

– Viss du pratar eller lagar lyd, så drep eg deg, seier han.

Tid og rom blir ein einaste urørleg masse. No skjer det faktisk, ho kjem til å døy. Berre la det gå fort.

Minutta går.

Så slår instinktet inn. Ho har jo tre ungar der heime. Viss ho berre held seg roleg og spelar på lag, kva då?

Han gjentek seg sjølv, seier igjen og igjen at han stikk kniven inn viss det kjem ein lyd.

Dei stablar seg opp på beina. Mannen held grepet, og kniven heva. Han vil ha nøklane til medisinskåpet, så vil han køyrast vekk frå Geilo.

Men på Geilomo finst ingen sterke medisinar eller narkotiske stoff.

May-Britt må ljuge. Ho seier at dei må over i eit anna bygg for å finne medisinar.

Elles gjer ho som ho får beskjed om. Ho held kjeft. Men så kjem slaga, og då greier ho ikkje det lenger. Mannen slår ho i ansiktet og dreg ho i armen.

Det er dropen som får frykta til å renne over. Ho gret og tryglar for livet sitt.

Skriket

Ute på plassen kjem fleire slag. Men no skrik May-Britt så høgt at gjerningsmannen blir skremt og legg på sprang.

Då har kampen vara i drygt 40 minutt.

Det er May-Britt sjølv som låser dører og ringjer politiet. Trass alle odds er det ho som er den rasjonelle.

Kort tid seinare blir gjerningsmannen pågripen. Politiet finn han streifande rundt i eit bustadfelt nokre hundre meter unna.

Legesjekk – akuttime hjå psykolog – avhøyr. I dagane som følgjer står heile kroppen til May-Britt i spenn. Men ho lever jo. Og alt blir nok bra, berre ting blir som vanleg.

Men det skal ganske fort vise seg at ingenting blir som før. Kampen er berre så vidt i gang.

Ho ser ganske så vanleg ut, der ho sit planta i lenestolen heime i huset på Geilo.

Praten går, men det er noko med auga hennar. Til å begynne med er dei blå, skikkeleg blå, og fulle av liv. Så skjer det eit brått vêrskifte. May-Britt bleiknar og forsvinn liksom litt. Det er som om ho dreg ned ei usynleg, pansra rullegardin for å beskytte seg mot verda utanfor.

Pulsen stig og hendene blir klamme.

Rett etter overfallet i 2006 var kroppen full av adrenalin. Ho var glad for at gjerningsmannen vart tatt, glad for å vera i live og glad for ha familie og venner omkring seg.

Kroppen trong lenger tid på å kome seg enn ho fyrst trudde, og ho vart sjukemeldt til over sommaren. Men elles fungerte livet greitt nok etter forholda.

Då august kom gjekk det faktisk smått oppover. May-Britt følte seg klar for å prøve å jobbe att etter ferien.

Trudde ho.

Det fyrste angstanfallet

Som del av eit langt liv er 40 minutt knapt eit blaff. Men kva viss eit lite blaff får vakse seg stort og tungt, før det til slutt tek over heile livet ditt?

Det fyrste angstanfallet kom som lyn frå klar himmel, på ein elles fin haustdag i fjellet.

– Eg skjønte ikkje kva som skjedde. Kroppen berre låste seg, og eg trudde eg skulle døy. Eg stod utanfor meg sjølv. Klarte ikkje å puste og berre skalv.

Derifrå berre balla det på seg. Ho greidde ikkje å vera åleine. Sleit med å få til daglegdagse ting.

Berre det å gå til postkassa, ein tur på kring 100 meter, vart umogleg.

Ho pleidde å vera ei glad dame. Glad i folk, glad i å gjera ting. Dei var ein aktiv familie, hadde alltid ope hus. Men plutseleg trekte May-Britt seg bort frå alt. Ho håpa at ingen kom på besøk – at ho i det heile tatt slapp å møte folk. Ho var glad når dagen var over.

– Ingen såg det på meg. Folk kunne seie «åh, så bra du ser ut. Er du ikkje tilbake i jobb?». Det var som å få ein knyttneve i magen. For det var jo ingenting eg heller ønskte enn å vera den mammaen som var med på ting, og å kome meg tilbake på jobb. I staden sat eg berre her og skalv og sveitta. Og sov.

May-Britt fekk diagnosen posttraumatisk stressliding (PTSD). Alt i 2007 noterte psykologen «prognosen er ikkje den beste» i journalen hennar.

Kvardagen vart som eit av dei heseblesande dataspela. Du veit, der du må springe og springe for ikkje å bli knust av monstersteinen som kjem rullande etter deg ned ein endelaus tunnel fri for nødutgangar.

– Drøyme kan eg gjera enno. Om at han står og gøymer seg bak nokre busker. Han tittar inn på meg, og vil ta meg.

May-Britt prøvde å kome seg tilbake på jobb. Det gjekk mildt sagt i dass. Ho greidde ikkje å vera der meir enn nokre få minutt før ho vart fysisk uvel.

Det vart gjort forsøk med eksponeringsterapi. Målet var å hjelpe May-Britt med å kome over det som skjedde.

Som del av terapien fekk ho ein minnepenn med videoopptak frå Geilomo.

Ho såg videoen med halvopne auge éin gong. Så gøymde ho minnepennen inst i ein skuff.

May-Britt fekk god hjelp frå legar og terapeutar, det var ikkje det. Men traumet slo likevel rot, voks fortare enn ugras, og overskygga alt av opplevingar og glede.

Ho gjekk daglege turar, men berre i nærområdet - og berre for å gå. Omgjevnadene flaug berre forbi. May-Britt ensa ikkje kven eller kva ho møtte på vegen.

– Psykologen spurde meg kva eg hadde sett og oppfatta på turane mine. Men eg hadde jo ikkje sett «den blomen» eller tenkt over kven eg prata med ... Eg trur eg var heilt utanfor meg sjølv.

Samstundes følte ho på dårleg samvit for alt ho ikkje fekk til. For alt mannen hennar, Tor Inge, og ungane måtte gjera utan ho. Og for alle invitasjonane ho takka nei til.

I hovudet til May-Britt vart det knapt att plass til anna enn frykt.

Heilt til det kom ei rekkje små lyspunkt.

Det vart med den siste nattevakta.

Ho kom seg aldri tilbake på jobb. Vegen tilbake til eit normalt liv vart meir enn nok. Og litt etter litt fann May-Britt tilbake til seg sjølv.

I haust, drygt 14 år etter overfallet, greidde ho for fyrste gong å nå toppen av eit fjell, utan å bli lamma av angst.

– Eg kan ikkje beskrive kor deilig det var.

Berre sidan då har det skjedd mykje.

Her og no

No har turane vorte som ei lykkepille. Ho berre må ut.

– Det å sjå at det losnar litt etter kvart, det er så utruleg deilig. Det er som å kjenne at ein får livet på nytt.

Det er 25 minusgrader. Skoa knitrar mot bakken, og frostrøyken blir nærmast hengande i lufta. May-Britt sett fart opp ein bakke.

– Oi, sjå der. Ein laus fuglehund, seier ho plutseleg, og kortar inn bandet til hunden sin, «Frida».

Me andre glor og glor, utan hell. Me ser ikkje hunden før han spring over vegen rett framfor oss.

Med åra har May-Britt vorte uvanleg observant. Ho er konstant på vakt, sett seg aldri med ryggen mot døra. Vurderer folk, dyr, lydar og miljø – for å halde seg trygg.

– Korleis ser du på framtida no?

Tenkjepause.

– Jo, eg ser lyst på framtida. Eg vil halde fram med å jobbe med det som er bra her og no. Korleis livet er om eitt, to og ti år veit eg ikkje. Det veit jo ingen.

Kanskje kjem ho alltid til å vera litt på vakt. Men det er greitt. No er ho til stades i augneblinken, og kan glede seg over det.