Draumen og døden

Av Astrid Brekken

Vassøylene frå vatningsanlegget sende eit glitrande regn over flittiglisene, rosene, ugraset og ein knelande Jesus med folda hender på ei av støttene. Det dampa av jorda.

På gravsteinen under meg stod namnet til far min. Eit stort, ope felt venta på eit anna namn. Det hadde venta i over femti år. Så stod han der brått, i gardeuniforma han døydde i, og sa til meg:

"Kvifor fekk eg denne steinen, kvifor skape ei forventing om at mor di skulle liggje her saman med meg, ung som ho var da eg for? Denne opne plassen på gravsteinen er eit vitne om menneskets manglande evne til å innsjå at livet går vidare, blir eit liv, blir til og med eit rimeleg godt liv sjølv om her står Høgt elska Sårt sakna. Eg ville heller hatt ein stein som gav uttrykk for det. Ein enkel stein. Og han skulle ikkje stått på denne kyrkjegarden, eg ville vore der eg hadde utsikt til barndomens fjell, når den fine tåka frå Romsdalen legg seg som ei nattlue over Kollen i sommarnatta."

I draumen sa eg til han, at som han sikkert visste, hadde mor lege førti år einsam på ein annan kyrkjegard, og at eg kjende ein opprørsk trong til å flytte dei to saman på kyrkjegarden der eg har tenkt leggje mine bein til kvile.

Eg fekk ikkje svar. Eg vakna i sommarnatta og såg skoddelua på Kollen.

Framandgjort landskap

Og la oss nå ta fatt i blodfersk nåtid, der ei kvinne bli enkje for andre gong. Da legg ho siste mannen i same grav som den første, med ein plass mellom dei, dit ho har tenkt seg når tida kjem. Polyandri i grava, med andre ord. Kanskje var dei to mennene ikkje sers glade i kvarandre i levande live. Kanskje kjende dei kvarandre, kanskje ikkje. Vart siste mannen spurt om han ville ligge i same grav som den første mannen? Og er det rett at den som har vore så uheldig å miste to ektefellar, åleine skal bestemme om dei skal liggje i same grav eller ikkje? Dersom det finst barn etter dei avdøde, burde ikkje også dei bli rådspurde?

Ein kan tenkje seg mykje kiv og strid ut frå slike situasjonar, det er sant. Det er ingen vakker tanke at enkjer, enkjemenn og fråskilde, og barn etter første og andre samliv, halar og dreg i avdøde. Vondt og tragikomisk kan dette fort bli. Men har Kari og Ola lyst til å plante blomar på fellesgrava, der også den stefaren eller stemora ligg som dei ikkje elska? Kan ikkje kyrkjegardslandskapet med sine sterke historier og symbol bli eit absurd og framandgjort landskap for mange av oss?

Eit skikkeleg kalas

Det kan vera gode grunnar til at folk i vår tid ynskjer oska si strødd ut - på toppen av Snøhetta, i Saragossahavet, på ei kjær gate i Paris. Forfattaren Åsa Moberg, kjent for "Adams bok" og "Simone och jag", fortel muntert om problema ho hadde med å strø ut oska etter ektemannen på nettopp ei gate i Paris, noko som var hans absolutte ynske.

"I hvilken grav är man til minst besvär?" Spørsmålet dukka opp da ein annan forfattar, Merete Mazzarella, vart spurt av ein kjenning om ho hadde skaffa seg gravplass. Ho tykte det var eit underleg spørsmål, men svara at ho hadde ei familiegrav.

Så kom ho i tankar om at det var kanskje gamaldags, ho kunne jo la seg strø ut. Det ville vera enklare for sonen, som bur i USA og ikkje så lett kan besøke ei grav i Stockholm. Så tok ho til å snakke med folk om kvar dei ville gjera av seg i siste runde, og fann ut at dei fleste tenkte mykje på barna. Nokre ville la seg strø ut. Andre ville ha grava på hytta.

Venninner av henne som hadde vore skilde i fleire tiår lurde på om dei skulle leggje seg i den tidlegare ektemannens grav, slik at barna ikkje fekk fleire kyrkjegardar å dra til. Sjølv fell ho ned på at det blir enklare for barna dersom foreldra ligg riktig langt borte, slik at det ikkje eingong kjem på tale å koma setjande kvar jul, påske eller pinse. Men det ho er sikker på, er at det skal vera eit skikkeleg kalas når ho døyr, inspirert av noko ho høyrde ei svært gamal kvinne seia: ”Siste året har eg vore på tallause sjukebesøk og femten gravferder. Gravferdene er faktisk hyggelegare, for der får ein i det minste treffe friske folk.”

Det sterkaste på jord

Eg syklar gjennom ein gravlund på veg til jobben. Det er såre vakkert der nå, frodig i denne regnfulle juli månad. Sommarjobbande studentar knelar ved beda og køyrer bittesmå lastebilar på grusgangane. Og gamle damer og herrar med blomar i hendene ser refsande på meg når eg kjem i sykkelshorts og hjelm, litt for fort i svingen.

Lenge skydde eg kyrkjegardar. Det blir skugge nok når dei næraste døyr tidleg. Nå nærmar eg meg kyrkjegarden som samtalepartnar og sosiolog, i draume eller i vaken tilstand. Gravlundar ber bod om lange tradisjonar, men er det plass for nyskaping? Sjølv om det finst unntak, er min påstand er at bandet mellom foreldre og barn er det sterkaste på jord. Derfor undrast eg om det ikkje burde vera ein regel om at myndige barn bør høyrast når gravplass skal avgjerast.

Vi har alle våre ynske, våre kjensler når vi går inn på eit tema som dette. Og vi søkjer andres personlege erfaringar og synspunkt. Historikaren Jill Ker Conway avsluttar bestseljaren "The Road from Coorain" - der ho skriv om oppveksten sin på det enorme australske slettelandet - slik:

"Da jeg gikk ut mot flyet i den milde Sydney-luften en kveld i september, dro tankene mine til den støvete kirkegården der far var gravlagt. Hvor ville min kropp finne hvile?

Det smertet meg å tenke på at den ikke skulle gjødsle den australske jorden. Så trøstet jeg meg med at uansett hvor jeg fant mitt siste hvilested, ville kroppen min vende tilbake til det hvileløse røde støvet på slettene i vest. Jeg kunne se for meg hvordan det ville blåse omkring og komme inn i øynene til folk, og jeg var tilfreds med det."


Av Astrid Brekken
NRK P2, lørdag 13. juli 2002
Bearbeida for nett av Mie Sundberg