Fotball!

Av Marta Norheim

Og det er nok å ta av: Eg kunne ha snakka om det skandaløse i at kampane går på kanalar som er utilgjengelege for dei fleste, eg kunne ha snakka om pengerot og inkompetente dommarar, eg kunne ha snakka om fansen som tyr til vald og hærverk i frustrasjon når laget deira taper, eller om sjåvinisme og uhemma glede over andres nederlag, men eg vil heller snakke om det fabelaktige dramaet som utspelar seg på grasmattene i Japan og Korea akkurat no.

Drama på høgt nivå -

Det er så enkelt. Det handlar om to lag, ein ball og kampen står om å få ballen inn i målet til det andre laget. Draktene fungerer som fargekodar, det gjer spelet enklare enn Ludo. Einkvar treåring kan forstå det.

Så finst det ein del andre reglar, som dels har sivilisatoriske funksjonar, slik som frispark og straffe og kort med ulike fargar. Dei skal hindre at folk juler kvarandre opp på banen. Og det finst reglar som sørgjer for at kampen blir meir spennande, som off-sideregelen. Men alle desse reglane er underordna hovudregelen: dei blå draktene skal få ballen inn i målet til dei raude, og omvendt.

Men med dette rørande enkle utgangspunktet skaper dei eit stort og vakkert drama. Den som har sett ein angrepsspelar springe, nei danse med ballen, drible seg forbi forsvarsspelarane på det andre laget, snu på ein femøring, få med seg ballen i rasande fart med total konsentrasjon og nesten overnaturleg kroppskontroll, og så: i akkurat rette tiandedels sekundet sende ballen til ein medspelar, ikkje der han står, men der han kjem til å stå akkurat i det momentet då ballen landar, han tek ballen på tåa eller med hovudet og så er det mål.

Dei som har sett dette, veit at dei er vitne til improvisasjonskunst på høgaste nivå, i eit drama ingen veit utfallet av før etter to gonger 45 minutt. Einkvar teatergjengar veit at Hedda Gabler skyt seg på slutten av siste akt. Men ingen veit om det kjem eit avgjerande skot på mål på overtid i andre omgang på fotballbanen.

Og etter scoringa: dei store, ekte kjenslene som kjem til uttrykk på banen. Glede og raseri og fortviling. Det er ikkje så ofte ein ser vaksne menn gje seg over til kjenslene på ein slik ekspressiv og fysisk måte. Det er vakkert. For ikkje å snakke om publikum.

Den kollektive ekstasen har ikkje så gode kår i vår tid, men under VM i fotball er den der. På tribunen og på talrike pubar kloden rundt, og ja, på eindel arbeidsplassar også, når sant skal seiast. Fotball er ikkje opium for folket, den er adrenalin og energi i rein form.

- og dårleg teater

Men spelet er meir enn den virtuose dansen med ballen. I tyngre fasar av kampen kan ein sjå teater av tvilsom kvalitet. Etter ei mislukka takling legg spelaren seg ned og vrir seg som i smerte, i håp om å skaffe laget eit straffespark, eller i alle fall eit frispark.

Dei veit at dei har eit dusin TV-kamera mot seg og at skodespelet i neste no vil bli vist i sakte film for hundrevis av millionar sjåarar, dei kjem nesten heilt sikkert til å bli avslørt, skodespelet er elendig, men dei prøver seg likevel, for kanskje det er akkurat her det blir avgjort, dei audmjukar seg for heile verda, drit seg ut, men dei gjer det for det einaste som betyr noko, for sigeren. Det er ikkje vakkert akkurat, men gripande er det.

Global ball

Fotballen er global. Nesten same kvar du reiser og møter folk som lurer på kvar du kjem frå og du fortel dei det, så smiler dei breitt og seier Solskjær. Dei seier ikkje Liv Ullmann eller Thor Heyerdahl eller Edvard Grieg, dei seier Ole Gunnar Solskjær. Yes, seier vi, og smiler lurt.

Og fotballen er global på ein måte til. Nesten same kva land du kjem til kloden rundt, så finn du barn og unge som spring rundt med ein ball mellom seg. Barn frå Grønland til Senegal kan dei få, men geniale reglane for spelet.

Set saman ei gruppe ti-åringar der ingen snakkar noko felles språk, gje dei ein ball og dei er i gang. Det er fotballen som er det verkelege esperanto, det språket alle kan forstå, uavhengig av kvaliteten på skulesystemet.

Eller i alle fall det språket alle gutar forstår.

Jentene

Få jenter spelar fotball. Dei er avhengige av å ha eit felles talespråk for å kommunisere, og blir flinkare enn gutane til å snakke saman fordi dei ikkje kan dette universalspråket med ball.

For nokre år sidan kom det ei bok om kommunikasjon mellom kjønna, som lanserte tesen om at kvinner kom frå Venus og menn kom frå Mars, og at dei derfor hadde vanskeleg for å forstå kvarandre. Sannsynlegvis er svaret mykje enklare og meir jordnært; det handlar om at nokon kan fotball og andre kan ikkje. Sett frå denne vinkelen kjem jentefotballen i eit ganske interessant perspektiv.

Det er truleg for drygt å påstå at det hadde vore meir fred i verda og større harmoni mellom kjønna dersom folk hadde spelt meir fotball. På supporternivå er det vel heller motsett, der kan kombinasjonen av tap på fotballbanen, øl og kanskje eindel andre frustrasjonar gje seg temmeleg valdelege utslag.

Men at verda hadde vore ein kjedelegare plass utan dette magiske og enkle spelet, det må det gå an å konkludere med midtvegs i fotball-VM 2002.


Av Marta Norheim
NRK P2, lørdag 15. juni 2002