Bekkar og vatn vart demde opp for å drive sagbruk og mølle. Ved sjøen bygde dei saltkokeri, båtbyggeri og store sjøbuer for sildesalting, og haugianarane var dei første som bygde saltebuer i utskjæra då vårsildfisket slo til kring Kinn tidleg på 1800-talet (sjå "
Vårsild-eventyret").
På Svanøy vart det brote kleberstein for utskiping til Bergen, og gruvedrift på koparåra under øya starta i 1870. Dette er same koparåra som også gav grunnlag for
Grimmelid Kobberværk i Askvoll. Gruvedrifta toppa seg under 1. verdskrig 1914-1918 med kring 100 mann i arbeid. Gruva gjekk konkurs i 1923 då den økonomiske krisa råka Norge. Koparmalmen på Svanøy var skrinn, og var berre lønsam å drive ut i krigs- og krisetider, då det var stor etterspørsel etter kopar.
Bu-kollektivet
Det mest synlege merke har likevel haugianarane på Svanøy lagt etter seg i sjølve hovudbygningen på storgarden. Gjennom fleire utbyggingstrinn vart det ein-etasjes huset til futen påbygd både i høgda og lengda, slik at det til sist forma fire fløyar kring eit gardstun. Mykje av denne utvidinga vart gjort ved at andre hus på garden vart rivne og sette opp vegg mot vegg med kvarandre kring gardsplassen. Dette kan ein framleis sjå ved at det er ulik høgde på golva i etasjane, og ved at det er doble tømmerveggar mellom mange rom.
 |
| Svanøya er svært grøderik. |
I hovudhuset budde ikkje berre familien Svanøe: På garden og anlegga som høyrde til, arbeidde mange andre "vener". I den store bygningen budde desse haugianar-familiane i kanskje fylkets første "bu-kollektiv", med felles hushald på det meste.
Svanøe-slekta
Svanøe-slekta har eigd Svanøy Hovudgard i ubrota line frå Ole Torjusson kjøpte bruket i 1804 og fram til idag. På 1800-talet var Svanøe-folket åndelege leiarar mellom Hauge-venene i Sunnfjord, og driftige bønder og næringslivsfolk. Men fleire av dei engasjerte seg sterkt i politikk:
Ole Torjusson Svanøe var stortingsmann i fleire periodar, og sonen Christoffer fylgde i fotefara til faren som stortingsmann. Andre hadde kunstnargivnad - som diktaren Endre J. Svanøe og målaren Hans Svanøe.
 |
| Slåttonn på Svanøy. Foto: Olaf A. Svanøe. |
Tips andre om denne saken
Utskriftsvennlig versjon
