Vikfalli

Problem for Sognekraft

Det interkommunale kraftselskapet L/L Sognekraft vart skipa i 1947 med seks kommunar i midtre og indre Sogn som eigarar. Planen var at selskapet skulle kjøpe svært billeg straum i Årdal, og seinare byggje ut eit større kraftverk i Årøy i Sogndal. Årøy-verket skulle så overta forsyninga av indre Sogne-bygdene frå 1953. Men ein hard strid kring kraftrettane i Årøy (sjå: Kraftubygginga i Sogndal) gjorde at det drog ut.
Sognekraft-samarbeidet stod i stampe. Selskapet hadde kjøpt inn over 2400 stolpar. Dei vart liggjande ubrukte.
Det skulle ta 10 år frå Sognekraft vart skipa til selskapet kunne levere straum frå eigne kraftverk - og dei kom i Vik.

Kraft frå Vik

Medan kommunane på nordsida krangla og ikkje kunne samle seg, tok vikjene til å sjå seg rundt etter andre måtar å løyse kraftkrisa på.
I NVE sat den utflytte vikjen Olav Seim. Han vart oppsøkt av folk frå det lokale kraftlaget i Vik, som ville drøfte utbygging i dei store vassdraga på Vikafjellet. Dette vart opptakten til den storfelte utbygginga av Vikfalli på 1950- og 1960-talet.
Sognekraft vart kopla inn, og vedtaket om kraftutbygging vart gjort i 1952.

Fallrettane

Men før ein kom så langt, måtte Sognekraft ut med ein kvart million kroner for å få hand om fallrettane, som var på bergenske hender. Bergens Kreditbank var den største eigaren, og eigaren av Framfjord Talcmill (sjå: Talkgruvene i Framfjorden), skipsreiar Jakob Kjøde, eigde store fallrettar i Arnafjord-vassdraga.
Fallrettane som var med i den første konsesjonen frå 1957, vart formelt overtekne av kommunen og fylkeskommunen som leigde dei ut til Sognekraft. Med denne ordninga sat Sognekraft berre med bruksrett i 50 år, noko som Statkraft mislikte då dei seinare kom tungt inn som partnar i Vikfalli.

Stort anlegg

Utbygginga starta i 1954 med selskapet Bro Bane Bygg som entreprenørar. Den første krafta frå "Refsdal I" kom på nettet i 1958.
Vikfalli vart i åra fram til 1967 bygd ut i fleire etappar, og gav arbeid til fleire hundre mann. Utbygginga førde til at Sognekraft la hovudadministrasjonen sin til Vik.

I tillegg til alminneleg forsyning i Sognekraft sitt område, har krafta frå Vikfalli gått til aluminiumsverket i Årdal og inn på det vestlandske samkøyringsnettet.
På same vis som t.d. Davik kommune måtte gjere i samband med Ålfot-utbygginga (sjå: Ålfotsaka), måtte vertskommunen Vik no garantere å kjøpe ein stor del av krafta frå verket. Når linenettet i Vik ikkje var godt nok, og kraftsalet dessutan var mindre enn venta fordi mange i Vik fekk frikraft, kom Vik kraftlag i ei hard likviditetskrise.
I samband med utbygginga, vart m.a. Muravatnet regulert med ein demning som er 79 meter høg og 260 meter lang. Det gjekk med kring 1 million kubikkmeter masse i Muravassdemningen. Magasinet bak rommar 13,5 millionar kubikkmeter, og frå magasinet går vatnet i ein 8 kilometer lang tunnel til kraftstasjonen på Målsete.

Samarbeid med Statkraft

Frå 1962 skjedde utbygginga av Vikfalli i samarbeid mellom Statkraft og Sognekraft, med ei fordeling på 70 prosent på Statkraft og 30 prosent på Sognekraft. Ein viktig grunn til dette var at Sognekraft fekk problem med å finansiere ei så stor utbygging åleine. Dessutan ville ei så stor utbygging produsere mange gonger så mykje kraft som Sognekraft-distriktet hadde trong for til alminneleg forsyning.
Engasjementet i Vikfalli var det første utbyggingsprosjektet som Statkraft engasjerte seg i i Sogn og Fjordane. Seinare kom Statkraft inn i Leirdøla og Jostedøla i Luster (sjå: Kraftutbygginga i Luster), men måtte sjå at kraftplanane i Breheimen mot Stryn vart lagde bort fordi vassdraga der vart verna.
Ein av grunnane til at Statkraft engasjerte seg så sterkt i Vik, var truleg at BKK (Bergenshalvøens Kommunale Kraftselskap) var ute etter å sikre seg fallrettar i den delen av Stølsheimen som høyrde til Vik og Voss. Alliansen Sognekraft/Statkraft hindra BKK-ekspansjonen nordaustover.
I seinare utbyggingsrundar i Vikfalli vart områda austover mot Fresvikbreen regulerte.

Tørrlagd lakseelv?

Statkraft ynskte opphaveleg å byggje kraftstasjon heilt nede ved sjøen på Vikøyri. Etter først å ha røysta for, gjekk Vik kommunestyre i 1964 imot denne planen, for det ville turrleggje lakseelva Vikja. Kraftstasjonen vart difor bygd på Hove lengre oppe i dalen, og gav dermed kring to kilometer lakseførande elv nedanfor.

Krafta over fjorden

Men skulle Sognekraft oppfylle oppgåva si og forsyne alle eigarkommuane i midtre og indre Sogn med straum, så måtte selskapet dei få krafta nordom Sognefjorden.
I Nordfjord hadde det skandaleombruste Ålfotselskapet (sjå: Ålfotsaka) løyst dette i 1922 ved å byggje til då verdas lengste kraftspennn over Nordfjorden ved Bryggja.
No sto ei endå større teknisk utfordring for tur - å krysse den halv mil breie Sognefjorden. Staden ein valde seg ut var frå Rabnaberg aust for Borlaug på sørsida, og Fatlaberget aust for Hermansverk på nordsida. I 1955 vart dei fire kablane strekte.I direkte line er det 4.890 meter over frå mast til mast. På Fatlaberg står mastene 780 m.o.h. - på Rabnaberg 480 m.o.h. Kvar kabellengd er 5.050 meter, og midtfjords er den frie høgda mellom sjøen og spennet 68 meter. Fjordspennet stod ferdig i 1955, og lenge var dette verdas lengste luftspenn. Selskapet Betonmast stod for bygginga. Strekket av dei fire kablane var unnagjort på 20 dagar.