Pollenspreiande insekt forsvinn i raskt tempo – det er dårleg nytt for menneskja

Øydeleggingar av natur og leveområde, og dessutan den omfattande bruken plantevernmiddel er dei viktigaste årsakene til at bier og andre insekt og artar som bestøvar blomstrar, forsvinn i eit faretruande tempo.

Endringar i arealbruk til mono-avlingar – der same vekstar blir dyrka år etter år – utvida beite for husdyr og utbreidd bruk av kjemisk gjødsel har òg bidrege til at insektgrunnlaget kollapsar. Det viser ein global indeks som ser på årsaker og effektar.

Klimaendringane kjem på toppen med utfordringane sine.

Det er alvorleg

Det betyr krise, og ikkje berre for insekta sjølve. Desse pollinatorane har ei svært viktig rolle – både for samspelet i naturen og for matproduksjonen.

Både bier, sommarfuglar, veps, biller, fluger, flaggermus og kolibriar spreier pollen. Dei er avgjerande for reproduksjonen av over tre firedelar av matvekstar og blomstrande plantar, mellom dei kaffi, raps og dei fleste av fruktvekstane våre. For menneske over heile kloden vil færre pollenspreiarar kunne medføre alvorlege konsekvensar.

– Det som no skjer med pollinatorane kan få store konsekvensar for menneskja, seier Lynn Dicks. Ho er professor ved Cambridge Department of Zoology og hovudforfattar av ein studie i Nature Ecology & Evolution.

– Desse små skapningane speler ei sentral rolle i økosystema i verda, system som både menneske og andre dyr er avhengige av for ernæring.

– Viss dei forsvinn, kan vi verkeleg få store problem, understrekar ho.

• Les også: Ber folk slutte å klippe plenen

Noreg med eigen plan

Nedgangen i talet på nyttige insekt er sette på dagsordenen av det internasjonale naturpanelet. I Noreg har regjeringa laga ein eigen nasjonal pollinatorstrategi.

Hovudmålet her er å sikre levedyktige bestandar av villbier og andre pollinerande insekt for å halde oppe pollinering i matproduksjon og naturlege økosystem. Miljødirektoratet skal følgje opp strategien og gir òg vanlege folk ei rekkje tips om kva vi kan gjere for å sikre gode levevilkår for dei bestøvande insekta våre.

Ei tredobling

Dei siste 50 åra har verda fått ei tredobling av pollinatoravhengig matproduksjon. Verdien er anslått til nesten 600 milliardar dollar, blir det opplyst i ein FN-rapport frå 2016, som Dicks var bidragsytar til.

Eit forskarteam på 20 personar jobba saman med representantar for urfolk over heile verda. Målet var å få ei oppdatert oversikt over status på pollinatorane og vurdere konsekvensane av tilbakegangen.

Forskarane såg store regionale variasjonar i både årsaker og verknader.

Massedød

Massedød på grunn av sjukdom og kollaps av koloniar i industrielle bikubar og andre «styrte pollinatorar» vart vurderte som ein høg risiko i Nord-Amerika. Der spelar pollinatorane nøkkelrolle i produksjon av mellom anna eple og mandlar.

I Afrika, Asia, Stillehavsområdet og Latin-Amerika, der fattige befolkningar på landsbygda er avhengige av viltveksande mat, utgjer nedgangen i bestøvande insekt på ville plantar og frukt ein alvorleg risiko.

Fare for kaffi og kakao

Latin-Amerika ser ut til å vere regionen med mest å tape.

Insektbestøva avlingar som kasjunøtter, soyabønner, kaffi og kakao, er avgjerande for matforsyninga til regionen og internasjonal handel.

Fleire urbefolkningar er òg sterkt avhengig av pollinerte plantar, med nokon bestøvarar som kolibriar som dessutan er svært viktig for kulturen og historia deira.

– Det er framleis svært mykje vi ikkje veit om konsekvensane av nedgangen av pollinatorar, seier medforfattar Tom Breeze, som er forskar i økologisk økonomi ved University of Reading.

Gjer jobben for hand

I Kina og India er ein stadig meir avhengige av frukt- og grønsakavlingar som treng pollinatorar. Der betyr tap av insekt at menneske nokre gonger må gjere jobben sjølve – for hand.

– Vi er midt i ei krise med artsutrydding, men for mange menneske blir det for abstrakt, seier Dicks.

Forskaren er likevel bekymra for at insektdøden kan vere eit forvarsel på masseutrydding.

Klimaendringar speler òg inn

Studien tek òg for seg effektane av klimaendringar, og fastslår at også klima har konsekvensar for pollinatorane.

Nokon artar av kolibriar i Latin-Amerika kan berre samle nektar i skuggen – som følgje av dei stadig hyppigare hetebølgjene. Det gjer det vanskelegare for dei å overleve, fastslår studien. Når fuglane samlar nektar, bidreg dei òg til bestøving.