Innvandring har berga folketalet på bygda. Men no er det bråstopp

– Eg likar alt her. Det er kjemperoleg, og fjell overalt. Vi har fine folk og Vangsmjøse, seier Piotr Waclawski, og peiker i retning av det store vatnet som ligg nokre hundre meter frå huset.

Han held armen rundt Anna Szalaj. I naborommet leikar dei to borna deira. Dei veit det kanskje ikkje, men dei er del av ei utvikling som har påverka Bygde-Noreg mykje dei siste åra.

Huset har Piotr, med litt hjelp, bygd etter arbeidstid. Tomta fekk dei gratis frå Vang kommune. Ei fjellbygd øvst i Valdres, ein stad mellom Geilo og Beitostølen. Eller Bergen og Oslo, om du vil.

I retur har kommunen fått ein snikkar, ein tilsett i barnehagen, eit barnehagebarn og ein skuleelev.

Piotr kom til Noreg for å jobbe. Det same gjorde faren til Anna. Dei er frå det same område i Polen, men møttest og vart kjærastar i Vang.

Då to etter kvart skulle bli fleire måtte dei ta eit val om å flytte tilbake til Polen, eller bygge hus i Vang. Dei valde det siste.

Historia er ikkje unik.

Statistisk sentralbyrå deler norske kommunar opp i seks kategoriar etter kor sentrale dei er. 209 av kommunane er definert som lite sentrale, og har til felles at arbeidsmarknaden er liten, avstanden til servicetilbod kan vere stor og innbyggjartalet er lågt.

I desse kommunane har andelen innvandrarar vakse til 10 prosent sidan 2000-talet.

Eit vedtak som vart gjort i Brussel i 2004 fekk store konsekvensar for slike distriktskommunar. EU og EØS vart utvida austover, og i åra som følgde auka arbeidsinnvandringa til Noreg og norske småbygder kraftig.

Og viste det seg at dystre spådommar om døyande norske bygder ikkje stemte likevel.

Også i Vang har utviklinga vore slik. Kommunen har jobba systematisk med å tiltrekke seg nye innbyggjarar. Av dagens vangsgjeldingar har 15 prosent utanlandsk bakgrunn.

Polakkane er den største innvandrargruppa i bygda, men også mange med flyktningbakgrunn har busett seg øvst i Valdres.

For det polske paret var det ikkje sjølvsagt at dei skulle bygge og bu i Vang.

– Eg maste litt på han og spurte om me ikkje skulle prøve å jobbe litt i Polen. Men han meinte det var ei mykje betre løysing å bli buande i Noreg, fortel Anna på ei valdresdialekt med polsk aksent.

Eldstemann har blitt skulegut, og med nybygd hus er vegen tilbake til Polen blitt lengre og lengre.

Men no er noko i ferd med å endre seg igjen i norske bygder. Innvandringa til Noreg har gått nedover dei siste åra, og fått ein bråstans på grunn av koronaviruset.

Statistisk sentralbyrå trur nedgangen i innvandring vil fortsette fram til 2060.

At det kjem færre arbeidsinnvandrarar har samanheng med økonomisk vekst i Europa, mens nedgangen i flyktningar er ein ønska politikk både i Noreg og Europa.

Frå Etiopia til Ryfoss

Heilt aust i Vang ligg Ryfoss. Ei heilt vanleg bygd langs ein av hovudvegane mellom aust og vest. Der serverer etiopiske Sara Siwar arabisk, afrikansk og etter kvart også norsk mat.

Saras kafédraum starta då ho stilte seg opp bak eit bord utanfor bygdas lokalbutikk og nedlagde postkontor. Bygdefolket smakte villig på nye typar mat, og Sara fekk vatn på mølla.

No er butikken lagt ned og Sara har kjøpt bygget saman med mannen. I overetasjen bur dei saman med sine tre barn.

– Det er viktig å ha noko å gjere, seier Sara Siwar.

I løpet av sine år som flyktning har Sara gitt liv til tre barn. No har desse slått rot i Ryfoss i Vang.

Fleire flyktningar blir buande på bygda enn tidlegare

Mange kommunar ønskjer seg fleire flyktningar som Sara og Awad. Saman med ein flyktning følger det statleg støtte som skal gå til integrering og språkopplæring.

Dette bidreg til viktige og attraktive arbeidsplassar, og om flyktningane blir buande, så får kommunen også fleire innbyggjarar.

Og statistikken tyder på at fleire norske kommunar har blitt betre på å få flyktningar til å bli.

Flyktningar flyttar mot sentrale strøk, slik som befolkninga elles. Men ifølgje Statistisk sentralbyrå skjer dette no i mindre grad enn før.

Sara og Awad fekk sjølv bestemme kor dei ville bu. Moglegheita til å få seg ein jobb vart avgjerande for at dei busette seg nær flyktningmottaket i Vang.

Men sjølv om fleire norske kommunar ønskjer seg fleire flyktningar, så har talet på flyktningar i Noreg gått ned. Europa har stansa dei største flyktningstraumane, og den norske regjeringa har bestemt å ta mot færre flyktningar enn for nokre år sidan.

Det kan få konsekvensar for kommunar som Vang.

Meiner fleire kommunar må gripe sjansen no

– Mange fleire kan gjerne bli klare over kor mykje innvandring betyr for eit lokalsamfunn, seier Marit Lofnes Mellingen.

Ho er direktør i det statlege Distriktssenteret, som gjev råd til norske distriktskommunar.

Dei peiker til at innvandring på sikt kan vere viktig for små lokalsamfunn som ønskjer at tenestetilbod som skular, barnehagar, helsehus og fritidstilbod skal vere i nærområdet også i framtida.

Fødselstala er låge i Noreg, og om innvandringa i tillegg går ned, så vil mange kommunar slite med å behalde slike tilbod. Noko som kan føre til at endå fleire flytter bort.

Ho meiner difor at kommunar som ventar befolkningsnedgang bør kaste seg rundt og sørge for at innvandrarane i kommunen blir buande.

– Arbeid er «bli-faktor» nummer ein. Men så ser me også at det å ha norske vener og eit sosialt nettverk er viktig, seier Mellingen.

Ho nemner samarbeid med lokalt næringsliv som eit godt grep. Eit slikt samarbeid kan bidra til at innvandring fører til gründerverksemd og lokal arbeidskraft.

Og så må ikkje kommunetoppane sjå seg blinde på den lokale ungdommen.

– Det er viktig at kommunane jobbar for å få å ungdommane heim. Men det kan ofte gje betre utteljing å satse på å behalde innvandrarane, enn det er å satse på kampanjar for å lokke tilbake dei som har flytta, seier Mellingen.

– Sørge for at dei ikkje stikk til byen

– Å ha folk som Sara og Awad, som ønsker å bli, tør å satse og tek plass i lokalsamfunnet. Det er gull, seier Hallgrim Rogn.

Han er innom «Sara's kafé» for ein matbit og ein prat. Jobben hans er enkel å forklare, men vanskeleg å få til: Han skal få folketalet i Vang til å auke.

Det er sterke sentraliseringskrefter Vang kjempar mot. Folketalet har ikkje gått ned, men det har heller ikkje gått opp.

Den same kampen kjempar også dei fleste av Noregs 209 «minst sentrale kommunar».

– Det held ikkje berre å få dei som kjem herfrå til å busetje seg. Me må også sørge for at dei som kjem hit for arbeid, eller som flyktningar, ikkje stikk til byen, seier Hallgrim Rogn.

I Vang er nesten kvar femte innbyggjar anten innvandrar, eller barn av innvandrarar. Hadde det ikkje vore for innvandring hadde Vang hatt rundt 1.300 innbyggjarar, mot dagens knappe 1.600 innbyggjarar.

– Det er bra for alle i Vang at det ikkje berre er folk her som er tredje generasjons vangsgjeldingar, seier Rogn, før han bestiller dagens lunsj: vårrullar à la Sara.