Nesten ingen statsorgan oppfyller nynorskkravet

Hopp til innhold

I Noreg har me to skriftspråk.

Nynorsk og bokmål.

Språklova skal sikre at statlege organ brukar minst 25 prosent av begge skriftspråka.

Men ein fersk rapport viser at det er dårleg stelt.

Ingen av departementa i regjering klarar dette.

Skriv du nynorsk eller bokmål?

Berre eitt organ gjer det dei skal

Kvart år kontrollerer Språkrådet korleis staten følgjer opp eigen språkpolitikk.

Kvifor?

Alle som har med norsk språk å gjere skal bli kjende med både nynorsk og bokmål. Språkrådet har no ferdigstilt ein ny rapport for 2022.

Resultatet?

Nesten utan unntak blir nynorsk neglisjert ganske kraftig.

Talet på prosent nynorsk på nettstadene til eit utval departement og dei underliggjande organa deira:

– Den situasjonen me har i dag, der berre eitt statsorgan oppfylte alle krava i fjor, er slik det har vore i mange år. Det er ikkje noko nytt. Me ser eigentleg veldig lite framgang frå år til år, seier seksjonssjef i Språkrådet Margrethe Kvarenes.

Av 15 departement og 157 underliggjande statsorgan, samt Statsministerens kontor, er det berre eitt statsorgan som oppfyller kravet:

Medietilsynet.

Mangel på kunnskap og vrangvilje

Over tid har Språkrådet merka seg at organa under departementet er dårlege på å følgje regelverket. Ifølge rapporten er det mange av dei som ser ut til å mangle vilje til å følgje opp lovverket.

Peder Lofnes Hauge er leiar i Noregs Mållag. Han meiner situasjonen er svært alvorleg.

– Dette viser at regjeringa må ta drastiske grep. Me har ein lang veg å gå for å få staten til å følgje staten sine eigne språkreglar.

– Kvifor er det så vanskeleg for departementa og dei statlege organa å følgje lovverket, og spesielt dette med å ha tekstar på nynorsk?

– Det er ein kombinasjon av mangel på kunnskap og vrangvilje, svarar Hauge og legg til:

– Språkpolitikken i statsorgan er eit leiaransvar, og me har diverre altfor mange statlege leiarar som verken evnar eller maktar å følgje lova. Somme er endåtil så arrogante at dei ikkje bryr seg.

– Kva kan dei statlege organa gjere betre?

– Kursing og tilrettelegging. Leiarane kan gå føre som språklege rollemodellar, ta i bruk nynorsk, oppmode til nynorskbruk.

Hauge understrekar at dei også kan lære av andre organ som meistrar nynorsk og leggje ned eit arbeid for å nå målet.

Nokre av funna frå rapporten:

Språkrådet har undersøkt 15 departement, 157 underliggjande statsorgan og Statsministerens kontor i tilsynsrapporten.

Her er nokre av funna:

Nesten ingen statsorgan oppfyller alle krava i regelverket. Som i 2021 er det berre Medietilsynet som oppfyller alle krava.
Ingen departement oppfyller alle krava i regelverket, men Barne- og familiedepartementet og Kommunal- og distriktsdepartementet skil seg ut med gode resultat for språkvekslinga.
Åtte av 157 underliggjande statsorgan oppfyller kravet om minst 25 % av kvart skriftspråk på
nettsidene sine. Om vi berre ser på HTML-innhald som organa laga nytt til nettsidene i 2022, oppfyller 13 av dei kravet.
I fire av dei 157 underliggjande statsorgana har nynorskprosenten på nettsidene gått opp med meir enn 5 prosentpoeng frå 2021 til 2022.
I ni av dei 157 underliggjande statsorgana har nynorskprosenten på nettsidene gått ned med meir enn 5 prosentpoeng frå 2021 til 2022.
Det ser ut til å vere lettare for statsorgana å oppfylle språkvekslingskravet i sosiale medium enn på nettsidene. Ganske mange organ oppfyller kravet i eitt eller fleire sosiale medium
Sju organ som har hatt såkalla parallelle nettsider, har lagt om til sider med veksling mellom bokmål og nynorsk. Åtte organ har framleis parallelle nettsider.
Måloppnåinga i dei underliggjande organa ser til ein viss grad ut til å henge saman med måloppnåinga i overordna departement.

Terskelen blir høg

Ekspertane meiner det er både lite kunnskap og lite vilje. Nord universitet er eit av statsorgana som har gjort det dårlegast.

Dei meiner det ikkje handlar om vilje, men om kunnskap.

– Nord universitet har diverre ikkje klart å oppfylle kravet om 25 prosent bruk av begge målformene, sjølv om dette er noko me har høgt oppe på agendaen vår, skriv kommunikasjonssjef Andreas Førde ved Nord Universitet.

– Ein av hovudgrunnane til dette ligg truleg i at det er få tilsette som til dagleg nyttar nynorsk som skriftspråk, og at terskelen difor blir høg for mange.

Førde understrekar at dei slett ikkje er nøgde med å kome dårleg ut.

– Difor er dette noko me tar tak i for å bli betre. Me set mellom anna krav om minimum 25 prosent nynorsk på sakene me publiserer i kommunikasjonskanalane våre, og senkar terskelen for dei tilsette ved å skaffe eit digitalt verktøy som kan omsetje tekst frå bokmål til nynorsk.

Engelsk forpurrar for nynorsken

Ein annan aktør som også slit med å oppfylle kravet om 25 prosent nynorsk er Luftfartstilsynet.

I eit brev til Språkrådet har Luftfartstilsynet forklart at dei har ei ekstra utfordring, nemleg engelsk.

– Som du ser av brevet vårt så har me ei ekstra utfordring ved at me og resten av luftfarten i veldig stor grad tek omsyn til engelsk. Det er det internasjonale luftfartsspråket, for å seia det litt enkelt, seier Håvard Vikheim, direktør for kommunikasjon.

Han understrekar at dei skal opptre i samsvar med norsk lov. Det blir likevel vanskelegare fordi dei tek omsyn til tre språk.

– Me har prioritert å nå brukarane våre for å kome ut med relevant tryggingsinformasjon først og fremst, og då har me prioritert bokmål og engelsk først.

Luftfartstilsynet har no avtalt eit møte med språkrådet 3. oktober. Dit skal seksjonssjef Margrethe Kvarenes. Ho er glad for at dei tek dette på alvor.

Dette er dei beste

Ingen departement oppfyller alle krava i regelverket, men Barne- og familiedepartementet og Kommunal- og distriktsdepartementet skil seg ut med gode resultat.

Begge departementa er dei som kjem nærmast å oppfylle alle krava om å bruke både nynorsk og bokmål.

– For å få ei positiv utvikling i bruken av nynorsk, er vi ambisiøse og planlegg for ein mykje høgare prosentdel nynorsk enn minstekravet i språklova på 25 prosent, seier Christoffer Sandvik Engelsøy – avdelingsdirektør i seksjonen for sikkerheit og samordning i Administrasjonsavdelinga i Kommunal- og distriktsdepartementet .

Ifølge han jobbar dei langsiktig med å utvikle og forbetre nynorskkunnskapane til dei tilsette i departementet, mellom anna ved å tilby kurs i nynorsk.

– Vi har stor tru på at vi vil klare å oppfylle krava i åra framover ved å halde fram med det arbeidet vi gjer no. Vi ser at innsatsen så langt gir resultat, og no vi må sørgje for å halde trykket oppe i dette arbeidet.

Men har ho trua på at departementa på sikt vil klare å nå målet?

– Litt og litt, med jamt og trutt arbeid og god rådgjeving. Og så må me nemne at dette er lovverket, det er ikkje valfritt om ein vil følgje lova. Så eg har trua på at me kjem dit.

Les heile svaret til Kunnskapsdepartementet her:

Kunnskapsdepartementet opplyser at dei tek funna frå Språkrådet på alvor og har gjennom fleire år hatt fokus på språkarbeidet.

– Vi følgjer opp rapporten både for departementet som verksemd og mot heile utdannings- og forskingssektoren. 20. juni i år var det eit møte mellom Språkrådets direktør og departementsråden der departementet fekk fleire gode råd og tips til korleis vi kan lykkast betre med det systematiske språkarbeidet, skriv dei i ein e-post til NRK.

– Når det gjeld oppfølginga av språkkrava for dei underliggjande verksemdene til departementet, har dette vore adressert i dei årlege tildelingsbreva.

– I tillegg vart det etter at departementet fekk årets tilsynsrapport frå Språkrådet gitt ytterlegare tilbakemeldingar til dei verksemdene under departementet der Språkrådet påpeikar spesielt svak etterleving av Språklova. Det er bede om særskild rapportering i neste års årsrapport frå desse verksemdene.

Dette gjeld Arkitektur- og designhøgskolen i Oslo (AHO), Høgskolen i Innlandet (HiNN), Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU), Nord universitet (NORD), Noregs teknisk-naturvitskaplege universitet (NTNU), Oslomet- storbyuniversitetet, Universitetet i Oslo (UiO) og Universitetet i Søraust-Noreg (USN).

– For departementet er funna frå Språkrådet også teke opp i leiinga og det er vedteke fleire tiltak for oppfølging internt. Vi gjer systematisk ei vurdering av målform ved oppstart av prosjekt, gjennomfører kursing av tilsette, og fører ei løpande oversikt over målformer som blir nytta i pressemeldingar, nyheitssaker og i sosiale medium.

– Kva tenkjer de om at Språkrådet seier det blir gjennomført systematiske brot på språklova av Kunnskapsdepartementet og underliggjande verksemder?

– Departementet ser alvorleg på konklusjonane til Språkrådet og vi er ikkje fornøgd med resultata. Samtidig er vi glade for at fleire av verksemdene våre oppfyller krava eller er nær å oppfylle krava. Vi opplever at det blir jobba godt og systematisk med språkarbeid hos mange institusjonar. For departementet sin eigen del er vi glade for at vi gjennom fleire år har oppfylt kravet når det gjeld proposisjonar, men vi er ikkje fornøgd med å ikkje ha nådd krava på andre område.

– Bør ikkje Kunnskapsdepartementet gå i brodden som eit godt førebilete her?

– Det er viktig at alle statlege verksemder, inkludert Kunnskapsdepartementet, følgjer regelverket.

– Kva tenkjer de om at de må bruke tid på å oppfylle språklova?

– Vi tek omsyn til at denne lova skal følgjast slik andre lover skal følgjast, og vi håpar og trur at sette i verk tiltak sett i gang vi no har sett i gang vil betre etterlevinga framover.