Dei beste pusse-triksa for bunadssølvet

Hopp til innhold

I den velfylte, verkstaden i Ulsteinvik der ein oval arbeidsbenk, eit stort utval knipetenger, luper, plastflasker og ein utslagsvask er nokre av ingrediensane, vender gullsmed Arild Waage ei vakker bunadsølje mellom fingrane. Alle krinkelkrokane får eit kyndig blikk.

Vedundermiddelet

Han held sølja opp mot lyset og har diagnosen klar.

– Ho har oksidert ein del, og er for matt, seier han, og legg sølja varsamt ned i det som ser ut til å vere ei frityrgryte.

Men det er langt frå noko frityrgryte for fiskepinnar og pommes frites. Det er eit ultralyd-kar fylt med varmt vatn, grønsåpe og salmiakk, som tryllar mørkt og flekkete bunadssølv skinande blankt igjen.

– Salmiakk er gullsmedens beste venn. Det løyser opp det meste av smuss og skitt, og saman med ein god desj grønsåpe eller Zalo, gjer det underverkar, smiler gullsmeden.

Samtidig påpeikar han at nypussa bunadssølv alltid, alltid må skyljast godt av under rennande vatn.

– Når du synest du har skylt av lenge nok, er du halvvegs. Bruk dobbelt så lang tid attpå!

Greitt med kjerringråd

I vel 25 år har fagmannen Waage pussa og stelt bunadssølv for folk flest til festmånaden mai. Underleg nok er det øyredobbar til bunaden som lettast blir flekkete og stygge. Noko forklaring på fenomenet, har Waage ikkje.

Kjerringråd og andre råd

Gullsmed Arild Waage er open for bruk av ulike kjerringråd, og her er nokre av dei han

Tannkrem: Det er jo ein slipe- og poleringskrem så teoretisk skal du klare å pusse det nokolunde. Men viss du brukar det, må du vere nøye på å skylje svært godt etterpå, for kremen festar seg lett til krikar og krokar på søljene.
Fiskesø: Waage har ikkje erfaring med vanleg fiskesø, men veit at nokre brukar søet eller vatnet dei har kokt lutefisk i. Og det stemmer nok, for viss du har aluminium, lutefiskvatn og sølv, får du til ein reinseprosess på sølvet.
Dyppevesker er ok, men OBS, OBS! Dypp aldri bunadssølv som skal vere oksidert i slik veske. Då vil den fine oksideringseffekten forsvinne. Men for anna sølvpynt, fungerer sølvdypp fint. Dypp då sølvet lynfort i skåla, hald det der i om lag eitt sekund, ta opp og skyl, skyl, skyl under rennande, lunka vatn.
Vinsyre i kombinasjon med sølvdypp: Waage brukar vinsyre som eit kjerringråd ved bruk av sølvdypp; bland om lag 2 teskeier vinsyre i ei skål lunka vatn, og skyl sølvet med ein gong i det sure vatnet etter at du har tatt det opp frå dyppen. Så under rennande, lunka vatn. La det skylje godt og lenge.
Bakepulver i aluminiumsfolie og lunka vatn: Waage er litt skeptisk til metoden der du blandar lunka vatn og bakepulver i ei skål av aluminiumsfolie. Han meiner dette er lite effektivt, kan lett bli liggande for lenge. Det er ikkje bra for sølvet. Vil du likevel bruke det, ta sølvet raskt ut av løysinga igjen, og skyl godt av.
Bruk ein plasbalje ikkje oppvaskkummen, til å vaske og stelle sølvet i. Stål- og metallvaskar kan lage riper.
Bruk gjerne hanskar, og ver varsam med det forgylte lauvet på søljene.
Sjekk av ringane lauvet heng i, ikkje har opna seg for mykje slik at lauvet fell av.
Ver obs på at oksideringa, forgyllinga og glansen på bunadssølvet kan ta skade om det blir liggande for lenge i ulike dyppevesker.
Ein sølv- pusseklut er ofte nok til at bunadssølvet blir blankt og fint.

– Men eg har pussa tallause søljer opp gjennom åra, og synest det er kjekt å gjere folk fine. No er det høgsesong før det brakar laust med konfirmasjonar, 17.-mai og andre festdagar utover våren og sommaren.

Bunadsølvet er jo prikken over i`en for alle heldige eigarar av bunad. Men mange er usikre på korleis få bort anløpet, altså oksiderte, flekkar på søljene. Og om dei kan ty til kjerringråd.

– Eg seier ikkje fy til kjerringråd, for fleire er heilt greie. Eg brukar nokre sjølv, humrar gullsmeden.

Pass på bunadsskjorta!

Arild Waage har sett mange bunadskjorter øydelagde av ulike pussemiddel. Årsaka er gjerne at festa for hals-søljer og knappar, er halve sølvkuler som er uthola. Dei har ørsmå hol der veske lett kan lekke inn.

– Frå du veske inn i knappane, vil garantert mørke striper av pussemiddel renne nedover på skjorta. Bruk heller ein sølv-pusseklut og gni knappen rein.

Sølvknappa vestar og lommer med påsydd lås er også ei utfordring å få pussa utan at bunadsstoffet blir tilsmussa.

– Klipp eit hakk i ein pappbit, tre den under vesteknappane og gni dei blanke med pusseklut. Bruk pussekluten også på bunadslomma for å unngå søl på stoffet.

Gullsmeden i Ulsteinvik meiner forresten bunadssølvet ikkje alltid treng å sjå nypussa og skinande ut.

– Dette er tradisjonssølv, og bør ha ein gamal, sjarmerande teint, seier Arild Waage, og legg ei ny sølje i ultralyd-karet.

Når festdagen er omme

Vask alltid bunadssølvet etter bruk. Matrestar, iskrem, smuss og skitt må bort, elles kan det sette flekkar på sølvet.
Tørk sølvet kjempegodt etter vask. La det ligg eitt døgn og tørke, eller bruk hårfønar.
Legg aldri bunadssølvet i plastpose medan det er fuktig. Då kan det bli skjoldete.
Oppbevar det reinvaska og tørre sølvet i plastpose med lynlås. Press ut så mykje luft du kan før du drar igjen låsen.
La aldri bunadssølvet eller andre smykkar ligge i fuktig miljø, som til dømes på badet. Legg det heller i eit tørt miljø som smykkeskrin eller ein skuff.
Bruk aldri, aldri, aldri gummistrikk rundt plastposen eller direkte på sølvet! Strikket inneheld store mengder svovel, eit stoff som gir striper og merker i sølvet. Skadane etter gummistrikk er nesten uråd å få bort. Til og med gullsmedane slit med merke gummistrikk kan setje tvers gjennom plastposar!