Ein mann og hans museum

«Det er med stor sorg vi har mottatt meldinga om Hans Rasmus Astrups bortgang. Han sovna stille inn natt til 23. april 2021», melder Astrup Fearnley Museet i ei pressemelding fredag 23.april 2021.

NEW YORK / LONDON/ OSLO / FET 2018 (NRK):

Det byrja med ein e-post.

Ein stressande junidag tikka det inn ein interessant invitasjon i innboksen min.

«Det kan vere mogleg å få treffe Hans Rasmus Astrup,» stod det.

E-posten kom frå ein person med band til Astrup Fearnley Museet.

Eg flagga meldinga med det same, for namnet verka kjent. Eit kjapt internettsøk bekrefta det eg trudde. Hans Rasmus Astrup hadde vore ein av Noregs rikaste menn, inntil han i 2013 gav vekk mesteparten av formuen sin. Pengane skulle sikre hans store kjærleik: Astrup Fearnley Museet.

Han hadde brukt livet sitt på kunst.

79-åringen eigde ei heilt unik kunstsamling. Hans Rasmus Astrup var heilt oppe der, blant den internasjonale kunsteliten. Han låg kvart år på lista over verdas topp 200 samlarar.

Han stilte nesten aldri opp til intervju.

Eg bad biblioteket i NRK grave fram det dei kunne av informasjon. I 2013 hadde Aftenposten møtt mannen. I NRK-arkivet dukka ein ordknapp Astrup opp i eit radiointervju gjort før bygginga av museet i 1993. Elles var det lite å hente. Han fanst knapt i eit biletearkiv. Hans Rasmus Astrup gav som regel beskjed om at han ikkje ville bli fotografert.

I år fylte museet hans 25 år.

Eg svarte at eg gjerne ville treffe han.

Museet med det rare i

Astrup Fearnley Museet er resultatet av eit langt familieengasjement for kunst. Storslåtte verk, og pengane til å kjøpe dei, har lenge vore i familien Astrup Fearnleys eige. Inntektene kom mellom anna frå skipsmekling.

Som i kjærleik er eit kunstliv fylt med hell og uhell. Sjansespelet kan resultere i store rikdommar eller tapt forteneste. Astrups bestefar, I.B. Stang, var ein engasjert samlar. Han visste ikkje om det då, men han hadde ein versjon av måleriet som i 2012 skulle sette ny verdsrekord som verdas dyraste, hengande i stova si. Dessverre selde han «Kortspillerne» av Paul Cézanne ut av landet mange år før det blei verdt så mange pengar.

Hans Rasmus Astrup hadde litt av ei kunstinteresse å slekte på. Astrup Fearnley Museet sat på noko av verdas mest ettertrakta samtidskunst.

Dei hadde tre gongar så mange besøkande som konkurrentane Henie Onstad Kunstsenter og Museet for samtidskunst i fjor. Likevel fekk dei langt mindre i statsstøtte. Kanskje hadde museet ei kjensle av at dei var blitt forbigått, at Noreg ikkje forstod verdien av samlinga dei hadde?

Såg ein utover Oslofjorden frå museet, steig det nye Munchmuseet i aust. I nord byrja det nye Nasjonalmuseet snart å ta form.

På Astrup Fearnley Museet stod dei villaste kunstverka frå den såkalla «samtida». Verk som på eit eller anna tidspunkt hadde fanga tidsånda best. Dei «alle» ville ta selfie med. Ei død ku delt i to, med innvolane godt dynka i eit giftig stoff. Ei gigantisk bokhylle i bly. Verdas største porselensfigur, som var forma etter Michael Jackson.

Kven er det som kjøper noko slikt? Eg lurte på kva Hans Rasmus Astrup såg. Og kva teft ein trengde for å fange tida – før ho hadde kome og gått.

New York, september

Nate Lowman, den tidlegare kunstrebellen med sølvgrått hår, stod og steikte egg i studioet sitt på nedre Manhattan i New York. Langs veggen var store lerret med dei amerikanske statane og smileys på stabla opp. Over ein stol hang nattdressen hans. Nate Lowman hadde atelier i 2. etasje og baby i 3.

Han var ein alvorleg og tenkjande type.

Han lyste likevel opp ved lyden av eitt namn: Mr. Astrup.

Ved starten av det nye millenniet hadde Nate Lowman vore ein ung kunstnar på livets ville vegar. Det hadde vore mykje festing. Mange av minna var mildt sagt tåkete.

Eit museum frå Noreg kom på bana. Plutseleg blei måleria hans med kritiske referansar til smilefjes verdt pengar. Han hugsar at han flaug til Noreg på eit tomt fly. Han blei invitert heim til Hans Rasmus Astrups gard, saman med fleire unge amerikanske kunstnarar.

– På eit tidspunkt tenkte eg: Kven opnar heimen sin for oss? Det kan vere farleg. Men det var gøy.

Nate Lowman var i starten av karrieren – han hadde ambisjonane, men ikkje strukturen. Astrup blei ein av hans første store samlarar.

– Eg var ung og visste kva eg ville lage, men det var kompliserte verk utan instruksjonar. Eg gjorde det likevel, og improviserte, noko eg framleis gjer. Eg er veldig takknemleg for at dei var så tolmodige med meg.

Han fortalde at han nyleg hadde vore i Noreg igjen, hans «home away from home», for å opne ei jubileumsutstilling ved museet. Opplevinga blei såpass emosjonell at han skreiv til ein av kunstnarane han reiste med den gongen for 15 år sidan, «nesten ut av nostalgi».

Det var ikkje berre hyggeleg å sjå heile karrieren henge på veggen. Også litt flaut.

– Når du har oppnådd det du ynskjer, og det heng på veggen, må du leve med konsekvensane. Med mindre du er ein eindimensjonal person, så kan du aldri føle rein glede av å sjå på ditt eige arbeid. Du blir konfrontert med dine eigne forsøk, på eit vis, sa Nate Lowman.

Samlaren frå Noreg hadde gitt han til salt i grauten i ei årrekkje. Til gjengjeld hadde kunsten stige i verdi, og då Lowman blei ei kunststjerne, gagna det museet i Oslo.

Det amerikanske «nasjonalmuseet»

Ein annan plass i New York såg Sheena Wagstaff utover sitt rike: The Metropolitan Museum of Art. Ho var høgt oppe i kunst-næringskjeda, hadde tittelen sjef for samtidskunst. Og ho var britisk, smal som ein strek og kledd i svart frå topp til tå.

Museet, populært kalla «The Met», er verdas største av sitt slag. Over sju millionar menneske ruslar inn dørene kvart år. Her kviler kunst som er samla kronologisk frå tidenes morgon og fram til i dag.

Det var rett før stengetid, publikum vrimla rundt i inngangshallen.

Då The Met skulle sette opp si siste store samtidskunst-utstilling, måtte Wagstaff gong på gong be om hjelp frå eitt museum. Nokre av dei viktigaste amerikanske samtidskunstverka låg i Oslo.

– Det blei nesten flautt å spørje om å få låne så mange verk, lo Wagstaff.

Dei var spesielt på jakt etter skulpturen «Michael Jackson and Bubbles», laga av kunstnaren Jeff Koons. Skulpturen blei seld for 51 millionar kroner i 2001, ein rekordsum for eit Koons-verk på det tidspunktet, til ein viss nordmann.

Det var berre eitt problem: Det var verdas største porselensskulptur. Å frakte superstjerna og apen hans over Atlanteren innebar ein viss risiko.

Astrup Fearnley Museet sa ja.

Sheena Wagstaff var glad, men:

– Vi hadde hjartet i halsen. Dersom du mistar ein treskulptur, kan noko falle av. Dersom du mistar ein porselensskulptur, er det ingen veg tilbake.

Den tomme plassen

Han som ikkje fekk kjøpe «Michael Jackson and Bubbles» i 2001, sat fast i biltrafikk i New York på veg til lunsj. Peter Brant var ein verdskjent kunstsamlar og avismann. Han var gift med supermodell Stephanie Seymore og hadde vore barndomsven med Donald Trump.

Rykta skal ha det til at Brant var så fast bestemt på å kjøpe skulpturen at han hadde rydda plass heime. Det var kanskje ikkje så veldig stas å snakke om det eine verket han ikkje fekk.

– Stort sett vinn eg bodrunden, sa han.

Likevel hadde han berre gode ting å seie om sin konkurrent, Hans Rasmus Astrup, som også var blitt ein ven.

– Han har ei av dei beste samlingane av sitt slag i verda, sa Brant raust over telefonen.

– Kva trengst for å bli ein god samlar, ville eg vite.

– Som alt anna i livet, må du ha fullt fokus og engasjement. Du må forstå kunstnarane, vere vener med dei, prøve å forstå kva dei ser og er inspirert av, sa Peter Brant.

Han la på og gjekk for å ete lunsj med ein annan kjent kunstsamlar.

Michael Jackson kjem heim

Det var tidleg morgon på Tjuvholmen i Oslo i slutten av september. Ein blå, litt glorete lastebil køyrde ned mot Astrup Fearnley Museet. Haustsola stod inn over Oslofjorden, Danskebåten var på veg inn til kai.

Eit par menn i dress gjekk forbi, dei let seg ikkje merke med bilen. Kvifor skulle dei det? Jo, porselen verdt over fleire hundre millionar kroner skjulte seg bak på lasteplanet.

Snart kom ei oransje eske til syne. Dette var eit av Hans Rasmus Astrups verkeleg gode kjøp. «Michael Jackson and Bubbles» var nesten heime igjen – etter å ha vore i New York.

Det hadde vore ei lang reise, fortalde kurer Audun Erikstad, som hadde jobba ved museet sidan oppstarten i 1993. Han hadde eit tillitvekkjande ansikt. Eg skjønte kvifor han hadde fått jobben.

Skulpturen skulle stå klar til den amerikanske kunststjerna Jeff Koons kom for å opne jubileumsutstillinga. Det var klart for siste etappe: Opp-pakkinga.

Kom dette til å gå fint, eller skulle eg bli vitne til at mangfaldige millionar gjekk i knas?

Inne på museet stod dei tilsette og venta. Dei påstod at dei hadde sove godt natta før, men eg merka at dei var fullt fokuserte; kanskje litt nervøse? No skulle heltane bak museet openberre seg.

Som ei russisk dukke var det ei eske innanfor eska innanfor eska. Snart kom auga til Michael Jackson til syne.

Det var alvor i ansiktet til museumsdirektør Gunnar Kvaran, der han stod med armane i kors og følgde med.

Skulpturen skulle bli flytta med truck over til sin vante plass, før den skulle bli skubba sakte, sakte inn på pidestallen.

Der sveva Michael Jackson og apen over bakken. For mannen i trucken var det om å gjere å ikkje trykke på gass i staden for bremsa.

«Der er den i vater. Ein millimeter til. Der!»

Kvar millimeter talde.

Så var det tid for Løftet. Ti menneske tok av seg klokker, belte og ringar. Dei stilte seg rundt skulpturen og skubba han forsiktig.

Vi fekk beskjed om å ikkje gjere nokon brå rørsler, eller kome med plutselege utbrot. Det var her det kunne gå gale.

Pulsen var høg. Det var heilt stille.

Der sat han! «Michael Jackson and Bubbles», eit av verdas mest ettertrakta kunstverk, var heil. Nokre klappa. Han i trucken pusta tungt ut, hendene hans skalv etterpå.

Ein konservator kom med ei lykt og ein Indiana Jones-aktig børste. Hennar jobb var å sjekke at kvar ein krik og krok, kvar ein olboge, var i orden.

Det verste var over. Det var lunsjpause.

Hans Rasmus Astrup

Eg hadde utforska verda hans. Men eg hadde enno ikkje møtt mannen.

Fekk eg møte Hans Rasmus Astrup?

Ein dag var svaret ja, ein annan dag nei, ein tredje dag kanskje. Det hadde sett lovande ut då eg blei kalla inn til kontoret hans for eit møte. Vi skulle diskutere eit mogleg intervju. Dette måtte gå bra.

Det stod wienerbrød og rekesmørbrød på bordet. Historia hang på veggane; fantastiske familieportrett og eit portrett av Hans Rasmus måla av Damien Hirst; sistnemnde ei gåve til 70-årsdagen.

Eg var nervøs.

Mannen som sat framfor meg, møtte blikket mitt.

Dette var Hans Rasmus Astrup.

Av samtalen kom det tydeleg fram at han hadde noko spesielt – ei ektefølt interesse for kunst. Han var litt alvorleg, men venleg. Innimellom blei han stille. Kanskje hadde eg sagt noko feil?

– Kan eg få snakke med deg på eit tidspunkt, spurte eg til slutt.

– Et intervju, mener du, sa han.

– Eh, ja, som ein samtale, sa eg.

Eg måtte spørje. Eg visste ikkje om eg nokon gong fekk sjansen igjen.

– Det må jeg få lov til å tenke på, sa Hans Rasmus Astrup.

Møtet var over.

Bonden

Møtet med Hans Rasmus Astrup hadde ikkje akkurat dempa nysgjerrigheita mi.

Omsider kom beskjeden: Han hadde sjenerøst bedt oss til familiegarden i Fet kommune. Men han grudde seg, fekk eg høyre.

Her hadde ingen journalist vore før.

Det var eit imponerande tun. Ein gjeng kviger heldt til på jordet nedanfor huset. Her brukte Hans Rasmus sjølv å mate dei kvar morgon klokka halv åtte.

Kontrasten verka stor frå bondelivet til ateliera i New York og dei store verdiane på museet. Dette var ein del av Astrups verd som offentlegheita ikkje hadde sett.

Der kjente eg igjen stemma til Hans Rasmus inne i uthuset. Han kom ut, helste blidt, kledd uformelt i fleecejakke, sixpence og med ein trestokk i handa. Rundt beina våre sprang tre hundar som han hadde full kontroll på. Det var snart ikkje plass til fleire diplom på veggane i det vesle uthuset – her stod det tallause jakt- og hundeløp-pokalar.

I hovudhuset var det overraskande lite samtidskunst å spore. Huset var prega av gamle antikvitetar, bonderomantikk, slektshistorie, men det låg ei moderne kunstbok her og der.

I den inste stova stod ei tredemølle midt mellom treverk og familiebilete.

Taket var originalt, sprekker i tømmeret avslørte at plankane var frå 1800-talet.

I dette huset hadde Hans Rasmus opplevd andre verdskrig som barn.

Seinare hadde han flytta tilbake, som vaksen, for å overta garden.

På doveggen hang eit utklipp frå eit vekeblad med bilete av spedbarnet Hans Rasmus og tvillingbroren. Dei blei bore til dåpen av kronprinsesse Märtha.

– Du kunne nesten ikke stilt et vanskeligere spørsmål

Kva spør du nokon som aldri blir intervjua, om?

Svaret er: Alt. Eller så mykje som du kan få til på den tida du har.

Hans Rasmus snakka varmt om bestefaren sin, I.B. Stang, som han planla å sette opp ei statue av. Han snakka eit tilnærma riksmål, sa «meget» og «nu». Han svarte akkurat på det eg spurte om, verken meir eller mindre. Eg måtte skjerpe meg, ha neste spørsmål klart for å henge med. Det var no eller aldri.

I dette huset hadde han kjøpt «Michael Jackson and Bubbles» over telefon i 2001, midt på natta.

– Vi var fornøyde, sa han nøkternt om kjøpet.

– Det må jo vere veldig spanande, då, når du sit der og ventar på å få vite om du har vinnarbodet.

– Ja, vet du, det foregår sånn, sa han og slo hendene raskt saman for å vise kor kjapt det gjekk:

– Sånn, sånn etter hverandre, så det er ikke snakk om å sitte og vente. Det kan kanskje være noen få sekunder, men det går fort for seg. Og det er noen veldig intense minutter. Du må konsentrere deg ordentlig.

Å bestemme seg for å kjøpe eit verk var ikkje enkelt. Han bad ofte andre om råd.

– Jeg syns vi har truffet riktig ofte, men ikke alltid. Og det må vi være klar over, du treffer ikke riktig hele tiden.

– Ja, for det ligg vel ein ganske stor risiko i å vere kunstsamlar, eller?

– Ja, det vil jeg absolutt svare bekreftende på. Man må tenke seg litt godt om. Nei, det er ikke bare bare.

– Har du ei magekjensle når du ser nye verk?

– Det har jeg ofte. Og hvis jeg ikke føler noe når jeg ser et bilde – det er et dårlig tegn. Jeg prøver å tenke meg godt om, å bruke magefølelsen, jeg tror det er veldig viktig å la den komme litt frem.

På 1960-talet, som ung, hadde han budd i New York og jobba i ulike shippingfirma over ein periode for å kunne gå inn i familiefirmaet ein dag. Det var her han for alvor hadde byrja å samle på kunst. Interessa hadde rot i familiearven.

Tanken om eit museum kom etter kvart.

– Jeg har sett så mange eksempler på at hvis du ikke legger det i et museum, så ender du opp med å selge det. Det har skjedd med veldig mange gode samlinger i Norge, og sikkert alle andre steder i verden. Men hvis du først har lagt det inn i et museum, og inn i en stiftelse, som jo da gjerne er måten å gjøre det på, da blir det liggende der for alltid, sa Hans Rasmus Astrup.

I 2013 hadde han oppretta Stiftelsen Hans Rasmus Astrup, som skulle gjere denne jobben. Hit hadde han overført firmaa sine, kunsten og mesteparten av formuen.

– Trur du at Astrup Fearnley Museet eksisterer om 100 år?

Hans Rasmus smilte, sette seg godt til rette i sofaen.

– Det tror jeg absolutt.

Han tok ein pustepause.

– Vi legger opp til at det skal eksistere til evig tid. Det kan man jo aldri være 100 prosent sikker på, men vi prøver å legge opp både kvaliteten og ikke minst, utgiftene, til at vi kan eksistere om 100 år. Det er sånne mål du må sette deg. Og det er ett av de målene vi har satt oss, sa han bestemt.

Kva var det kunsten kunne gi oss? Då han snakka om samtidskunstens rolle i samfunnet, gjekk det eit historisk sus gjennom huset.

– Det betyr så mye. Hver eneste dag betyr det mye. Jeg tror det påvirker oss på en positiv måte. Hvis vi bare gikk og så på ting som ble lavet for 150 år siden …. Jeg tror ikke det ville være like nyttig. Det er en av grunnene til at jeg gikk inn for samtidskunst. Og det gjorde det også litt mere mulig å gå for samtidskunst, lettere å få tak i, enn de gamle mesterne, sa han. ​​​

– Har du hatt eit spanande liv?

– Om jeg har hatt? Ja, det syns jeg virkelig at jeg har hatt. Gjennom kunsten, gjennom kontoret, gjennom dette livet ute på gården her og i skogen. Og denne interessen for den type ting, det har vært veldig viktig. Jeg syns jeg har vært veldig heldig.

Dei eg hadde intervjua tidlegare, trakk fram Hans Rasmus Astrups spesielle forhold til kunstnarane. Løyndommen var evna til å stille litt dumme spørsmål, «så de forstår at du ikke skal være sånn klokere enn dem,» fortalde han.

– Er det ein evne som du har utvikla, eller som du har hatt heile vegen?

– Nei, jeg tror jeg har utviklet den etter hvert. Du, nå må vi bli ferdig snart, altså, dette er mer enn jeg har lovet meg bort til, sa Hans Rasmus og lo.

Eg unnskylda, men tenkte at eg måtte prøve å få inn nokre spørsmål til. Kva hadde kunsten betydd for han?

– Jeg har brukt livet mitt på kunst. Det tror jeg faktisk er en riktig måte å si det på. Jeg har brukt masse tid på kunst. Og jeg har vært så interessert i dette, og det er jeg veldig glad for, for jeg kan nesten ikke tenke meg, i mitt tilfelle, noe som kunne vært mer interessant. Og jeg har gledet meg over det, og gleder meg over det fremdeles.

– Kva opplevingar gir kunsten deg?

– Du kunne nesten ikke stilt et vanskeligere spørsmål. Det gir jo selvfølgelig veldig mye opplevelse, å kunne være så heldig at man kan leve med denne kunsten omtrent til daglig. Det betyr veldig mye. Og det tror jeg ville bety veldig mye for de aller, aller fleste. Og derfor så er jeg så inspirert av at Oslo, og Norge, i det hele tatt, har nu fått så mange museer at veldig mange av Norges befolkning og turister kan gå og se på denne kunsten til daglig. Skal vi gi oss?

Gardsklokka ringde, klokka var elleve.

Han skulle vidare til eit møte inne i byen.

Vi sa ha det.

Heldigvis skulle det ikkje bli det siste eg såg av han.

Superstjerna Jeff Koons

Dagen etterpå, på Astrup Fearnley Museet, stod eit spent pressekorps med sånn passe engelskuttale og venta på amerikansk samtidskunst største stjerne: Jeff Koons. Han var i byen for å opne Astrup Fearnleys nest siste utstilling i 25-årsjubileet.

«Made in Heaven»-verka, dei der han stod naken i seksuell positur med ekskona, pornostjerna, var gøymt bak ei gardin. Sjølv om Koons no hevda at «verda hadde endra seg», så var det nok ikkje alle foreldre og lærarar som ville la besøkande skuleklasser sjå dette.

Koons spaserte inn fasjonabelt seint. Han hadde kome med fly frå Korea berre timar før. Han var kledd i dress, fokusert, men eg tolka han likevel som litt usikker. Eller kanskje var han berre jet-lagged? Museumsdirektør Gunnar Kvaran skrytte av han; islendingen, som hadde styrt museet i 17 år, hadde denne evna til å alltid vere entusiastisk i møte med kunst.

Eg fekk ein time åleine med Koons.

Der Jeff Koons sat framfor sin «Michael Jackson and Bubbles», hevda han at han ikkje var opptatt av kjendiskultur. Han hadde nyleg fått kritikk for å lage kunst som dyrka dette – og til og med blitt skulda for å leggje grunnlaget for Donald Trumps suksess. Men han ville heller snakke om Michelangelo enn Trump.

– I don’t like to talk about Trump, sa han.

Han meinte at «Michael Jackson and Bubbles», for eksempel, handla meir om sjølvaksept enn noko anna. Hans poeng var at det ikkje var noko forskjell på om folk fekk glede ut av renessansekunst, Michael Jackson eller ein dings i ei suvenirsjappe.

Han ville ta bort all skuld og skam, og la til at porselen var eit veldig seksuelt materiale.

Det var vanskeleg å kome bak fasaden. Jeff Koons stoppa seg sjølv ofte midtvegs i setningar for å starte på nytt.

– It's great, prøvde eg meg.

– No, it's not perfect, svarte han.

Han var kjent for å ikkje gi seg før ting var perfekt. Kanskje var det difor han var ein av dagens største kunstnarar.

Utan å vite om det, hadde eg tatt på meg ein referanse til eitt av hans verk. Ei svane.

– Du veit, svana er eit symbol på seksuell harmoni, sa Jeff Koons.

Han klarte visst å sjå noko seksuelt i ganske mykje. Etterpå talte han framfor ei mengde med ivrige fans. Han viste fram ein støvsugar.

– The body of the vacuum cleaner can be a scrotum, sa Jeff Koons.

Han såg noko som ikkje alle andre såg. Ein støvsugar er ein støvsugar er ein pung.

Men før vi var komne så langt, og fansen hadde sverma rundt Koons for autografar og selfies, kom Hans Rasmus Astrup inn i museets utstillingsrom.

– Hello, my old friend, sa Jeff Koons.

– Welcome to Norway, sa Hans Rasmus.

Dei stoppa opp ved favorittmåleriet, ein kollasj av ei bikinitruse og ein kjetting som kunne vere tatt frå eit hamneområde.

– This painting reminds me of Hans Rasmus, sa Koons seinare.

Hans Rasmus var jo frå ein familie som hadde tent pengar på shipping.

Her gjekk eg i eit rom med Hans Rasmus Astrup, som aldri gav intervju, og superstjerna Jeff Koons.

I rommet ved sidan av stod verk av ein annan banebrytande kunstnar: Damien Hirst.

Etterpå blei Hans Rasmus med inn til kua, den som er delt i to. Fotografen spurte om han kunne ta eit bilete av han.

– Dette hadde jeg aldri trodd at jeg skulle gjøre, sa han.

Gunnar Kvaran lo.

– Skavlan neste, tøysa han.

Alt var som snudd på hovudet. Var dette den same mannen som heile livet hadde halde seg unna pressa?

Ei ku, ein kalv og ein mann som nektar å bli ignorert

Kua og kalven var delt i to og senka ned i ein tank av det giftige stoffet formalin. Det såg ryddig ut no, men Damien Hirst hadde hatt eit blodslit med å dele dei med ei sløv motorsag i 1993. Tate Modern, eit av verdas leiande museum for moderne kunst, turte ikkje å ta risken på å kjøpe verket. Ingen, heller ikkje kunstnaren, visste korleis det farlege verket skulle haldast ved like, vere utstilt, bli frakta eller lagra.

Dette var noko for Hans Rasmus Astrup og hans museum.

Hans Rasmus hadde tidlegare fortalt at dei nesten var galne som kjøpte verket.

– Det hadde jo ikke vært skapt noe lignende noen gang. Men vi gjorde det, og det angrer jeg ikke på i det hele tatt. Jeg syns det var et veldig viktig verk å få til Norge, å få med i den samlingen som jeg begynte å drømme om.

At Astrup tok sjansen på kua og kalven, viste seg å vere eit smart val. Seinare fekk Tate Modern-museet i London, dei som ikkje hadde turt å ta risikoen, laga ein kopi av verket.

I eit studio i London stod samtidskunstens bad boy, Damien Hirst, og malte pene kirsebærblomar.

E-posten vi fekk på førehand hadde verka lovande.

– Ikkje kle dykk pent. Det er måling overalt her, åtvara assistenten.

Kva kunne Hirst ha funne på no?

I gangen låg det store skoposar. Dei såg mest ut som «moonboots» når vi tok dei på.

– Damien, sa han.

Han lèt etter seg rosa måling på handa mi.

Damien Hirst var dekt av måling frå topp til tå, på beina hadde han eit par crocs. Det var ganske langt unna dei alvorlege portretta av han i svart og myten om assistentane som gjorde all jobben for han. Der eg hadde forventa frenetisk aktivitet, stod det berre éin fyr og målte, i tillegg til Damien sjølv. Pressedama passa på klokka.

Langs veggen stod det sikkert 15 rosa måleri. Dei såg vakre og ufarlege ut.

– Desse måleria er inspirert av kirsebærhagen min, sa Damien Hirst.

Det var ingenting farleg eller kontroversielt med dette. Kva var det som hadde skjedd?

Same veka hadde eit Banksy-måleri blitt seld for éin million kroner, for så å destruere seg sjølv i auksjonsrommet framfor skremde kjøparar. Dette høyrdest meir ut som eit stunt som Hirst kunne ha funne på. Han viste fingeren til den kommersielle kunstverda allereie i 2008 då han selde nesten alle verka sine samtidig. Det førte til at Hirst-verk som allereie var i eige hos samlarar, minska i verdi. Han manipulerte marknaden.

Eg fekk kjensla av at dei rosa måleria kanskje ikkje var så ufarlege som dei såg ut. At dei skulle inngå i eit stunt, eller bli stilt ut på ein uvanleg plass. Det ville tida vise.

– Nokre folk kjøper kunst fordi dei ser på det som ei god investering. Hans Rasmus byrja å samle kunst fordi han elska det, og det gjer han framleis, sa Damien Hirst.

Det verste Damien Hirst kunne tenkje seg, var å bli ignorert. Då han gjekk inn i kunstbransjen, forventa han kontrovers.

– Eg berre tenkte, det kjem ikkje til å fungere utan det, og det kjem til å bli ein kamp med media.

Han hadde ikkje dette til felles med Hans Rasmus Astrup. Men dei hadde begge ein evne til å tole risiko.

Hans Rasmus hadde halde låg profil og ynskja lite merksemd om eigen person. Men kunsten han kjøpte, ropte om merksemd. Han var for viktig til å bli ignorert.

Eg tenkte: Kven er det som sagar ei ku i to og set ho i formalin, og kven er det som kjøper ho?

Eg hadde lurt på om det var her samlaren og kunstnaren fann saman.

– Du møter ikkje mange folk som han i dag. Mange samlarar kjøper ting som dei trur vil stige i verdi og vere ei god investering. Eg har hatt problem med verka mine av formalin, du veit, det er ikkje vegan-greier. Men han berre hoppar i det og kjøper verk som dette på eit høgt nivå, sa Damien Hirst om Hans Rasmus.

Dei hadde begge litt av denne kugalskapen i seg.

Han som banka gjennom rekordkjøpet

Det fanst eit foto av Hans Rasmus Astrup i pelsjakke, som ung nokon-og-tjueåring, tatt i USA.

– Han ser uovervinneleg ut på det biletet, sa Tobias Meyer.

Meyer var personen som hadde bestemt at «Michael Jackson and Bubbles» skulle opp for sal i 2001 då han var auksjonarius for auksjonshuset Christie's.

Han la etter kvart merke til nordmannen som gong på gong melde si interesse for dei mest ambisiøse verka under auksjonane.

I dag var Meyer kunstkonsulent for ein av USAs rikaste familiar, nemleg den bak The New York Times. No sat han på eit overraskande beskjedent rom i eit fasjonabelt kjendishotell. På nattbordet stod ein gammal telefon, «som tatt ut av 1930-talets Noreg», sola stod inn vindauget og senga var pent reia opp.

Meyer var ofte involvert i prisrekordar. Han blei kjent for eit norsk publikum under auksjonen av Edvard Munchs «Skrik» i 2012, som håva inn 120 millionar dollar. Eg såg direkteoverføring av auksjonen, og tok meg sjølv i å tenkje: «Kven er denne mannen?» Så fascinerande var oppførselen til Tobias Meyer. Han fekk blodet til å bruse og kjøparane til å by, lokka dei frampå med sin utrulege karisma. Armen gjekk til den eine sida «Ti millionar her», så til den andre sida «Nokon høgre?» Midt i all ståheien hadde han roa til å slå av ein vits. «I’ve got all the time in the world!»

– Å leie ein auksjon er litt som å surfe. Fordi du brukar alle evnene og sansane dine: lyd, syn, lukt, til og med, for å gjere noko som er nesten irrasjonelt. Du må verkeleg vere i augneblinken.

Meyer viste korleis han brukte stemma til å ose ut tryggleik og komfort til kjøparane.

– Det er eit bod på fem millionar imot deg, vil du by over, illustrerte han.

Stemma var fløyelsmjuk, blikket heldt meg fast. JA!!, ropte eg inni meg.

I tillegg var han velsigna med ein naturleg autoritet. Eit instinkt, som han ikkje visste kvar kom ifrå. Når krigen rasa rundt han, blei han heilt roleg.

Han kjente kunstsamlarane godt etter å ha leia auksjonar i ei årrekkje.

– Samlarar er overraskande av natur. Du kan eigentleg ikkje forvente noko, sa Meyer.

– Kva kjenneteiknar ein god samlar?

– Ein god kunstsamlar må ha auge. Han må ha øyre. Og han må følgje hjartet sitt. Viss ikkje, endar ein berre opp med mange objekt, ikkje ei samling.

Meyer meinte at Hans Rasmus Astrup hadde alle desse kvalitetane.

– Ei samling er eit uttrykk av deg sjølv, nesten som eit sjølvportrett.

Astrup Fearnley grip dagen

Samlinga til Hans Rasmus Astrup var fylt med originale og risikofylte, men også kommersielle, verk. Det var freistande å seie at han kunne sjå inn i framtida, for han hadde treft så mange gongar med kjøpa sine.

I dag var han kome til London for å leite etter ny kunst. Nok ein gong hadde han overraska oss, som ein ekte samlar. Kva kunne han finne?

På kunstmessa Frieze krydde det av «the young and famous»: Der gjekk skodespelarinna Keira Knightley, der gjekk Vogue-journalisten Hamish Bowles.

Ikkje alle var her for å kjøpe eller selje kunst. Nokre var her for å selje sitt eige image.

Dette gjaldt ikkje Hans Rasmus. Han var på plass med niesa og styremedlem i museet, Ina Astrup, styreleiar Bjørn Rønneberg og museumsdirektør Gunnar Kvaran.

– Dette var litt for gammelt for meg, sa han då vi hadde bevega oss rundt i den «eldre» delen av kunstmessa, det vil seie kunst som var laga før år 2000.

Då vi kom over til samtidskunstdelen fekk dagen ein heilt ny intensitet. Dei jobba målretta.

Det handla ikkje berre om å sjå på kunst, men minst like mykje om å knyte band som kunne resultere i kjøp. For første gong fekk eg ei god forklaring på kva som var poenget med mingling, den noko hata aktiviteten som går ut på å småsnakke med folk du ikkje kjenner.

Mingling handla om fotarbeid, research og jakta på kva som skjer her og no. Det var ikkje berre ein egotripp.

– Mingling er veldig viktig, for det vi jobbar med er ikkje dokumentert, sa Gunnar Kvaran.

– Viss du skal samle på renessansekunst, så kan du berre gå til bøkene. Men når du jobbar med samtidskunst, spesielt om du vil vere tidleg ute, då leitar du etter kunst som ikkje er dokumentert. For å finne fram til den kunsten, så må du ha kontakt med menneske, sa han, like entusiastisk som alltid.

– På den måten, så finn du fram til informasjonen som du leitar etter. Og oftast, så resulterer det i overraskingar.

Eg hadde lært at Astrup Fearnley Museet ikkje tok eigne dedikerte innkjøpsturar. Om dei såg noko dei likte ein plass, så kjøpte dei det. Dersom prisen var riktig. Det kunne skje når som helst, kvar som helst. Så enkelt – og så vanskeleg.

I dag bestemte dei seg for å kjøpe noko.

Vi kom til ein utedo merka med «The Western Civilisation». Diskolysa blinka, men festen var over: I toalettet låg det eit spedbarn.

Det urovekkjande verket var laga av ein ung kunstnar som dei hadde studert på avstand i ein periode.

Av alle verka eg hadde sett på Frieze, var dette eit av dei mest oppsiktsvekkjande og rare arbeida.

Prislappen: Knappe 35.000 dollar.

Galleristen pressa på for at dei skulle kjøpe. Ho var ei som dei stolte på.

– Hvis det er veldig rimelig, så kunne vi kjøpe den bare for moro skyld, sa Hans Rasmus.

Han konfererte med Gunnar og Bjørn, sine trufaste rådgjevarar som han hadde jobba med i ei årrekkje.

– Okay, fine, sa han og tok galleristen i handa.

Ho blei ekstatisk:

– I'm so happy for the artist!

Ein avtale var i boks.

Vi hadde gått forbi kunst på rekkje og rad, mykje fall ikkje i smak. Når eg spurte Hans Rasmus om han likte det og det verket, var han forsiktig og løyndomsfull. Men her hadde han bestemt seg raskt. Det var ei interessant innretning; morosam på utsida, men horribel inni, når du oppdaga spedbarnet i toalettet. Men var det stor kunst? Noko som kunne vekse i verdi?

Kva var det Hans Rasmus Astrup såg?

Eg fekk ikkje heilt taket på det.

Det var noko Gunnar Kvaran hadde sagt, utanfor kunstmessa i London.

– Han er veldig opptatt av originalitet. Kunstnarane som han ser på, må ha si eiga stemme. Han er mindre interessert i kunstnarar som held på å lage variasjonar av ting som han har sett tidlegare i kunsthistoria eller i den store verda.

Inn i framtida

Astrup Fearnley Museet, ei veke seinare. Verken rekninga eller det nye verket var kome enno. Det var 9. oktober 2018, på dagen 25 år sidan museet først opna. Bak den delte kua til Damien Hirst stod ein einsam DJ. Gjestar frå norsk kulturliv hadde spasert inn, dei hadde høyrt talar som gav Hans Rasmus og museet honnør, medan han sjølv sat i periferien, i gangen, og tok imot applausen. Det blei skåla i sjampanje.

Eg var tilbake i Koons-utstillinga. Ei kvinne i svart gjekk gjennom rommet, ein mikrofon var synleg på huda hennar. Ho teikna med krit på golvet, delte rommet i to, viska det deretter ut. «Line is gone,» sa ho. Langs veggane stod prominente gjestar frå det norske kunst- og kulturlivet.

Lyset gjekk .«Colours are gone», sa ho.

Lyset kom på igjen.

Framme i rommet glitra det i gull i «Michael Jackson and Bubbles».

«Not a sound, not a wind, not a thought,» sa performancekunstnaren.

Eg kunne skimte Hans Rasmus Astrup frå andre sida av rommet. Han lente seg mot ein rosa vegg.

Det var nesten som om han følte at nokon haldt auge med han, for der gjekk han ut av rommet. Hans Rasmus Astrup glei bort, umerkeleg, medan performancekunstnaren heldt fram med å messe: «Doing doing not doing not doing doing doing. Not not not doing.»

Kunsten var i fokus, påkalla merksemda vår.

Akkurat slik han ville ha det.

• Anbefalt vidare lesnad: