Syng for å halde Ukraina levande

Ukrainske folkesongar og sørgesongar spreiar seg på nett. Det same gjer videoar av folk som syng og spelar ymse melodiar for å halde motet oppe.

Arve Hansen i Den Norske Helsingforskomité har forska på Russland-Ukraina-krigen. Han har også skrive boka «A War of Songs: Popular Music and Recent Russia-Ukraine Relations» om musikkbruken i krigen, som har vart sidan 2014.

– Musikk er ein viktig del av ukrainsk kultur. Difor er det naturleg at ukrainarar brukar musikk for å tilarbeide, forstå og kommentere det som føregår rundt dei.

«Russisk krigsskip, dra til helvete» har blitt opposisjonssalme

Sitatet spreidde seg over natta då eit russisk krigsskip utanfor Slangeøya i Svartehavet, på invasjonsdagen, sende ei radiomelding til ukrainske grensevakter med beskjed om å overgje seg.

Svaret til dei ukrainske grensevaktene på Slangeøya: «Russisk krigsskip, dra til helvete» har alt blitt eit symbol på Ukraina sin motstand mot Russland.

I tillegg til memer, som går verda rundt, var den unge ukrainske poeten Alexandra Smilyanskaya raskt ute med å skrive det om til eit dikt, som også gjekk viralt.

Deretter laga ukrainaren Alexander Sychek ein melodi til diktet. Komposisjonen kallar ukrainarane «opposisjonssalme mot inntrengarane».

– Musikken eit våpen

På nettet florerer nå ulike versjonar av den ukrainske nasjonalsongen, spelt inn frå undergrunnen i Ukraina, bomberom og midt i krigssona blant anna.

– Dei første verselinjene i nasjonalsongen les «Ennå er ikkje Ukraina si ære eller fridom død. Framleis, mine ukrainske brør, smiler skjebnen til oss» – ord som ukrainarar verkeleg kan identifisere seg med nå, seier Hansen.

Den ukrainske artisten Kostiantyn Pochtar, med artistnamnet Postman, er busett i Polen. På 20 timar klarte han, med hjelp av ein polsk konsertarrangør, å organisere ein omfattande turné i Polen, for å samle inn pengar til Ukraina.

Så godt som kvar dag i ein månad skal han spele konsertar i heile Polen. Pengane han tener sender han rett tilbake til krigsrammede i Kyiv. Han seier at musikken hans er eit våpen.

– Vi bør ikkje gløyme at vi som nasjon blei eit mål også fordi Russland nektar for vår eksistens. Så alt som er ukrainsk blir for augeblinken eit symbol på motstand, anten det er ein song, film eller ein pistol, seier Pochtar.

– Musikken gjekk frå framtidspositiv til alvorleg

Den ukrainske regjeringa si avgjerd i 2013, om tettare band til Russland, utløyste store protestar og ein tre månader lang revolusjon i Ukraina.

Under revolusjonen prøvde Arve Hansen i Helsingforskomiteen, som budde i Ukraina på den tida, å analysere korleis musikken endra seg.

– Vi såg at musikken gjekk frå positiv, kreativ, morosam og framtidspositiv til å bli meir og meir alvorleg.

Heilt på slutten av revolusjonen i 2014 var det ein sørgemelodi som spreidde seg.

Dagen etter at over hundre demonstrantar mista livet, den 22. februar 2014, høyrde ein «Plyve katsja» runge over Majdan i Kyiv.

– Dei opne kistene, som blei bårne over plassen medan songen blei spelt, har brent seg fast i den kollektive ukrainske medviten, seier Hansen.

«Plyve katsja», som handlar om tap, har sidan blitt spelt i gravferder for mange drepne og falne ukrainske soldatar i løpet av dei siste åtte åra. Og Hansen trur songen nå vil få ei vekking.

– Alt nå ser eg YouTube-videoar med den same musikken, men med bilde av øydeleggingar og det helvete som Ukraina nå er i, seier Hansen.

– Viss slutten var i morgon, måtte vi ha det gøy

Kostiantyn «Postman» Pochtar er ein del av ei musikkbølge som blomstra opp i Ukraina etter revolusjonen.

– Vi hadde alle i bakhovudet at den store krigen kunne starte igjen når som helst, og viss slutten var i morgon, måtte vi ha det gøy. Det resulterte i ei verkeleg, verkeleg levande musikalsk scene. Det var den beste tida nokonsinne, seier Pochtar.

Nå som den store krigen er eit faktum er han i uvisse om kva som vil skje med framtida til den ukrainske musikkscena.

– For å vere ærleg anar eg ikkje. Det er definitivt for tidleg for refleksjon, seier Pochtar.

Høyr og les meir om ukrainsk kultur: