Han rømde frå nazistane – no støttar han boka til Marte Michelet

– Eg var sju år. Og så fekk vi beskjed om at vi måtte flykte.

85 år gamle Leif Arild Levin hugsar godt da dei rømte til Sverige for å sleppe unna nazistane.

– Syster mi, som var fire år gammal, vart bore i ryggsekk og vi vart køyrt av garde til ein stad i nærleiken av Ørje.

Dei måtte gå til fots den siste strekninga.

– Eg synest det var veldig spesielt, men eg hadde ikkje noka eigentleg forståing av kva som gjekk føre seg.

Familien kom seg i tryggleik, men 773 andre norske jødar klarte ikkje det same og hamna i konsentrasjonsleir. Dei fleste av dei i Auschwitz.

I kjølvatnet av Marte Michelet si bok «Hva visste hjemmefronten» blir det igjen debattert om motstandsbevegelsen gjorde alt dei kunne for å forhindre dette.
Debatten starta etter at dei tre historieforskarane Elise Berggren, Bjarte Bruland og Mats Tangestuen i ein rapport-bok peika på det dei meiner er gal kjeldebruk i boka til Michelet.

Forskarane meiner det var antisemittisme i motstandsbevegelsen, men at Michelet si kjeldebruk leier til gale konklusjonar. Blant anna om fluktruter som vart stengd for jødar og tilfelle av pengeutpressing.

Levin tok kontakt med NRK fordi han gjerne vil seie det han meiner.

– Eg støttar Marte Michelet veldig mykje. Eg synest det er veldig bra at ho tar opp ein del av desse problema, seier han.

– Stilt spørsmål vi ikkje har våga

Han får støtte av Ervin Kohn, som er forstander i Det Mosaiske Trossamfund.

– Det er ei takksemd, for ho har stilt spørsmål vi ikkje har våga å stille, seier han.

Rapport-boka «Hva visste hjemmefronten» frå dei tre historieforskarane ser Ervin Kohn som ein del av ein debatt.

– Eg ser på rapporten som eit innlegg i debatten. Og Marte Michelet må svare slik det er i debattar. Men å diskreditere heile boka og avskrive Michelet heilt er det heller ikkje grunnlag for, seier Kohn.

Mats Tangestuen seier det ikkje er fenomenet antisemittisme blant motstandsfolk dei kritiserer, i si rapport-bok.

– Alle er einige om at det var antisemittisme i Noreg under, før og etter krigen. Og sjølvsagt var det også folk i motstandsbevegelsen som hadde slike haldningar.

– Det er ikkje dét boka handlar om. Ho handlar om Michelet si framstilling og om den har grunnlag i kjeldematerialet, seier han.

Splitting i det jødiske miljøet

Også folk i det jødiske miljøet har vore kritiske til Marte Michelet si bok. Dei peiker blant anna på at 1200 jødar vart redda under krigen.

Og at dei som redda jødar gjorde det med livet som innsats.

Men Ervin Kohn meiner han snakkar på vegner av fleirtalet i Det Mosaiske Trossamfund når han er takknemleg for boka.

– Marte Michelet bidrar til at den norske forteljinga om krigen, den store forteljinga, inkluderer det største brotsverket, altså det som skjedde med jødane. Det har i alle dei fyrste 40–50 åra etter krigen ikkje vore ein del av forteljinga om krigen.

Redd for at det skremmer vekk forskarar

Han fryktar at den harde kritikken av boka til Michelet kan skremme vekk andre som vil stille dei same spørsmåla som ho.

– Eg håpar dette ikkje fører til at dei som vil forske på dette vel det bort. Eg synest at vi må få meir forsking og ikkje mindre, seier Kohn.

Mats Tangestuen meiner redselen til Kohn er heilt ugrunna.

– Vi skal forske meir på det. Og vi deler ønsket til Kohn og Levin om at norsk-jødisk historie skal ha ein stor plass i norsk offentlegheit.

Mats Tangestuen seier at han nettopp derfor meiner det er viktig at det som blir skrive har godt grunnlag i kjeldematerialet. Og at ein peiker på det når ein ser det han meiner er alvorleg brot på redeleg kjeldebruk.

Marte Michelet seier til NRK at ho er takknemleg for støtta frå Kohn og Levin.

Ho og forlaget Gyldendal legg til at dei jobbar med eit grundig tilsvar til kritikken.

• Les også: Etterkommarar av motstandsfolk vurderer søksmål mot forfattar Marte Michelet og Gyldendal viss ikkje boka blir trekt tilbake