Smugvandring i Bergen

Norge Rundt, NRK1 , fredag 10. august kl. 1930.

Idylliske Lille Øvregate startar like bortanfor inngangen til Fløibanen. Nr. 27 er eit lite, kvitt, skakt og skeivt hus. Her budde Johan Muhlhausen med kone, to barn, og nokre tenarar. Han var bøddel. Jobben hans var å henge eller halshogge dødsdømde.

- Men det ser ikkje ut til å ha vore ein svært travel jobb, fortel Eirik Brudvik, guide i BergenByExpert

- Han utførte to avrettingar i Bergen på 1800-talet. Lærdølen Anders Lysne i 1803, og falskmyntaren Jens Fenstad i 1825.

 

Historie

Byvandringar har blitt svært populære i Bergen. I det kompakte bysentrum nær dagens travle handlegater ligg historiene tett. Med ein guide som fortel om folk og hendingar i byen i tidlegare tider, blir ein rusletur både informativ og underhaldande.

Og det er ikkje berre kongar, prestar og andre storfolk som har sett spor etter seg. Ein liten open plass har fått namnet Cille Gads plass.

Svik

- Ho var dotter til ein embedsmann som inderleg ønska seg ein gut, fortel Brudvik. Men han fekk ikkje fleire barn. Dermed vart Cille oppfostra som ein gut, og fekk skulegang. Ho kunne både gresk, latin og hebraisk. Men så forelska ho seg i ein kjekk, hollandsk sjømann, som forførte henne.

Han viste seg å vere ein svikefull elskar. I staden for å halde lovnaden sin om ekteskap, forlet han både henne og byen. Cille sat gravid igjen med skamma. Barnet ho fødde i løyndom var dødfødt, og verre kunne det ikkje bli i Danmark-Noreg på 1600-talet. Cille vart skulda for barnemord. Ho vart sendt til rettargang i København, og der vart ho dømd til døden. 

Oppreising

- Men ein professor i København engasjerte seg i saka. Han skreiv brev til kongen og argumenterte for det uhyrlege i å avrette ei kvinne som var så kunnskapsrik i fleire språk, fortel Brudvik. Cille vart benåda og kom heim til Bergen. Men berre nokre år seinare døydde både ho og resten av familien i pest.

- Med å kalle denne plassen opp etter henne har byen gitt henne litt oppreising, seier Brudvik.

 

Livleg by

Bergen har vore ein travel handels- og sjøfartsby i hundrevis av år, full av både norske og utanlandske tilreisande som fann levebrødet sitt her. Det viser att på mange av gatenamna, kalla opp som dei er etter nasjonaliteten til dei som budde der.

Hollendergaten, Skottegaten og Hamburgersmauet er døme på det.

- Kongen ville ha kontroll og kravde at dei ulike innvandrarane skulle samlast i bestemte strøk, fortel Brudvik.

 

 

Fyll og spetakkel

På Nordnes ligg trehusa framleis tett i tett, med smale brulagte smau som smyg seg langs terrenget og mellom husa. Men den sjarmerande bydelen har ikkje alltid hatt like høg status som i dag.

- Her var det så mange skjenkestover at det vart kalla for Pottholet, fortel Brudvik. Ein pott var 0,9 liter, skjenkemålet for øl. Nokre av bebuarane i området syntes dette var så belastande at dei søkte om namneendring. Det fekk dei. To av byens heltar, sjøkapteinane Ross og Mitzel, fekk smau oppkalla etter seg.

Skrekk og åtvaring

Dødsstraff vart først avskaffa i Noreg i 1902. I Bergen var Nordnes åstaden for dei ulike avrettingane. På Nordnespynten vart 350 kvinner gjennom åra brent på heksebålet, og det var her mordarar vart halshogd. Rettarstaden var den mest brukte i landet.

 

Galgen stod på toppen av Galgebakken.

-

Brotsmenn vart avretta til skrekk og åtvaring for folk flest, difor var det viktig at galgen var godt synleg, seier Brudvik. Han fortel at avrettingar vart sett på som underhaldning, og at mange tusen av byens befolkning møtte fram for å sjå på når ein dødsdom skulle fullbyrdast. Og stakkarane som enda livet på denne måten, eller som hadde tatt sitt eige liv, vart gravlagde på Galgebakken, i uvigsla jord.