- TITTEL: Den som ser
- FORFATTAR: Herbjørg Wassmo
- FORLAG: Gyldendal
Bok fire hektar seg elegant på dei tre føregåande bøkene, utan å gjere noko nummer av den grove forseintkominga. Her er dei tre generasjonane Grønelv på plass: barnebarnet Karna, sonen Benjamin, og den formidable mater familias Dina, som sørga for å leggje føringar for komande generasjonar før ho vandra frå jordelivet og hamna på havsens botn.
Men den døde har ikkje full kontroll; å sende Karna på sinnsjukehus i København var neppe meininga. For romanen er dette likevel ei heldig vending, handlinga får dermed spele seg ut både i det urbane borgarskapet i storbyen, på innsida av eit asyl der gamle og nye metodar for behandling av sinnslidande står mot kvarandre, og på verftet og Reinsnes som er kjende adresser for lesarar av det som til no har vore Dina-trilogien.
Kva styrer eit liv?
«Den som ser» er bok nummer fire i det som til no har vore Dina-trilogien.
Dina misser kontrollen når ho døyr, og for dei levande er det heller ikkje så lett å manøvrere. Her går Wassmo inn i eitt av dei store spørsmåla som stadig dukkar fram i dette forfattarskapet: Kva er det som styrer eit menneskeliv? Er det lagnaden? Viljen? Eller er det pasjonen, for ikkje å gløyme klassebakgrunnen? Kva med overgrep og andre erfaringar ein dreg med seg? Kanskje er det til sjuande og sist tilfellet som rår: Ein mann forsøv seg ein dag, og livet blir aldri det same.
Wassmo kjem klokeleg nok ikkje med eintydige svar, men ho følgjer tett på eit knippe personar og studerer korleis dei seglar på livets hav. Og nei, det er ingen klisje, for her seglar dei bokstavleg talt, og nordnorske brottsjøar ligg som ein bassgang gjennom heile boka, ikkje minst i replikkane som smell mellom personane på klingande dialekt, slik at lesaren formeleg høyrer samtalen.
Fridom kjem med ein pris
Vi er på 1890-talet og spørsmål om kvinners rett til å bestemme over eige liv står sentralt. Sympatien ligg ikkje overraskande hjå kvinnene i slike spørsmål, sjølv om dei ikkje alltid er like gode til å forvalte den fridommen dei har – dei heller.
Når eg kjekt hevda innleiingsvis at Wassmo overgår seg sjølv, er det ikkje fordi ho fornyar seg, men fordi ho går vidare innover frå der ho er på sitt aller beste: I skildringa av kjempande menneske som har fått prøve både livet og havet, ein stad på nordlandskysten for nokre generasjonar sidan.
Meir!
Denne gongen er personane i det store dramaet endå meir samansette interessante. Romanen held på energien heile vegen, før han tettar seg til eit forrykande drama på fleire arenaer i avslutninga og det einaste ein lesar kan ønskje etter endt dyst er ei bok til. For det er vel inga meining i å avslutte med så mange trådar hengande og flagre for ver og vind?
- Fleire meldingar frå NRK:
«Den dunkle dottera» av Elena Ferrante:
«Keeperen og havet» av Maria Parr:
«Fri vilje» av Helga Hjorth:
