Hør:
Dette er forteljinga om militærnektarane som blei Norges mest frykta soldatar.
200-års jubileum
I ettermiddag markerer Lærdal eit heilt spesielt 200-års-jubileum. I 1808 marsjerte 100 indre-sogningar frå Lærdalsøyri til Kongsvinger for å kjempe mot svenskane. Innsatsen gjorde 'det Lærdalske lette infanterikompani' til ei av militærhistoriens mest berømte avdelingar.
Men berre seks år tidlegare, i 1802, fanst det ikkje ein einaste soldat frå Lærdal. Eit kongeleg privilegium frå 1500-talet fritok lærdølene frå militærteneste mot at dei blant anna vedlikeheldt vegen over Filefjell.
Trengte våpenføre menn
Men då Napoleonskrigane braut ut kring år 1800 trengte kongen i København kvar einaste våpenføre mann. Han trekte attende privilegiet. Det braut ut opprør i Lærdal, kongen sende ein straffeekspedisjon, og fleire blir arresterte. 1. juni 1803 blir opprørsleiaren, Anders Olsen Lysne, henretta i Bergen, og 'Det Lærdalske lette infanterikompani' blir sett i teneste ved Bergenhus Festning.
Marsjerte 320 kilometer
I mars 1808, medan Sverige kjempar mot Russland i aust, utfordrar den dansk-norske kongen svenskane i vest. Styrkar frå heile Norge blir sende til svenskegrensa, og 'det Lærdalske lette infanterikompani' marsjerer 320 kilometer frå Vestlandet til Kongsvinger for å delta i striden.
Vel framme blir sogningane møtt med undring, både av nordmenn og svenskar. For det fyrste er ikkje uniformane fargesprakande. I motsetning til grenaderane sine raude, friske uniformar glir lærdølene sine grøne og grå klede inn bakgrunnen. Dessuten er språket deira merkeleg. I ein norsk rapport står det at 'De hujede og skrek og talede et uforståeligt språk'.
Kappa av ein svensk legg
Etter å ha marsjert i 69 dagar er sogningane så ivrige etter å kjempe mot fienden at dei spring forbi sin eigen offiser, kaptein Wilhelm Jürgensen, når dei endeleg får angripe. Vestlendingane får ei høg stjerne på den norske sida, og dei set seg raskt i respekt hjå fienden.
Men av og til er dei litt i overkant brutale. 25. mai 1808 angrip dei eit svensk kompani ved Jerpset gård i Hedmark. Den svenske løytnanten, baron Ulfssparre blir stukken i hjel med ein lærdalsk bajonett. Dei dårleg utstyrte norske soldatane forsyner seg med svenske uniformar, men baronen sin eine støvel sit fast. Ein lærdøl kappar difor av heile foten, tek den med seg, og får seinare frigjort støvelen.
Blitt krigshelter
Dei får kritikk for denne hendinga, men 'Det Lærdalske lette infanterikompani' blir likevel ei av dei mest berømte avdelingane i norsk militærhistorie. Både kaptein Jürgensen og fleire i avdelinga blir dekorerte med Danebrogsordenen. Og vel heime i Bergen, då soldatane skulle få velje seg ei hedersgåve for innsatsen sin, ba dei om at to av opprøranae som framleis sat fengsla på Bergenhus Festning blei settte fri. Dette blei gjort. For no var militærnektarane blitt krigsheltar.
Norgesglasset NRK P1
