To gamle gubbar i kvart sitt dårleg isolerte hus, plassert i eit grisgrendt vinterlandskap. Dette er sjølve ursituasjonen i den skandinaviske romanen. Forfattarar som tek i bruk denne situasjonen bør ha noko å fare med, elles er det fort gjort at lesaren meiner ho har lese boka før.
To gamle menn
Heidi Marie Kriznik: Borte en vinter. Oktober 2007
Det er Zenz, sekstiseks år og enkemann på første året som fører ordet i denne romanen. Zenz hadde barndommen sin i Austerrike, like ved grensa til Slovenia, og flytta til Norge for å gifte seg med odelsjenta Astrid, som no altså er død. I livet etter ekteskapet spelar naboen Jo ei sentral rolle, og vår mann blir litt uroleg den dagen Jo hentar heim ei ukjent dame med stor koffert. Heldigvis reiser dama att ganske snart, og Jo kjem på besøk som han alltid gjer.
”Vi spiser. Ingen av oss sier noe, og det kjennes ikke ubehagelig. Jeg henter to flasker øl. Ikke lenge til jul, sier Jo. Han har ikke sagt noe om damebesøket. Gudmund har satt lys på grana si, Jo nikker mot vinduet. Ikke mange dagene igjen nå, sier Jo. Det var da voldsomt til mas om jula, sier jeg. Er ikke så glad i den jula, sier Jo. Den ulyden i bilen din kan være clutchen, sier jeg og spretter ølen. Ulyden? sier Jo.” (s 101)
Små verkemiddel - store effektar
Zenz og Jo er ikkje slike som snakkar om kjensler i utrengsmål. Men Zenz er til gjengjeld glad i orden, og svært uglad når folk eller dyr skaper uorden i systema hans. Såpass lite set han pris på slikt, at lesaren blir redd for at noko av det som finst av reidskapar rundt han skal hamne i skallen på eit levande vesen. Det skal ikkje røpast her om så skjer, men det ligg ein dirrande uro eller intensitet under denne enkle historia om den ikkje udelt sympatiske Zenz og venen hans. Kriznik er, som i debutromanen ”Applaus”, svært presis, og med relativt små verkemiddel oppnår ho store effektar.
Det kan handle om gjentaking av situasjonar: ”Telefonen ringer. Jeg lar den ringe.” fortel Zenz, utan å mase meir om korfor. Dei heilt ekstraordinært talrike referansane til kva svigerfaren Jan Jelnes sa og gjorde av stort og ikkje minst smått i sitt liv, vitnar om at Zenz kanskje ikkje har hatt ekstremt mange folk nær seg. For ikkje å snakke om dei små samtalane der pausar og overgangar er det mest interessante. ”Wovon man nicht reden kann, darüber muss man schweigen”, sa ein ikkje ukjent filosof og landsmann av Zenz. Det ein ikkje kan snakke om, må ein teie om. For Zenz er det svært mykje som kjem i denne kategorien. Men så tenkjer han desto meir, ikkje minst lett misantropiske tankar om kor tåpeleg andre steller seg. Portrettet av Zenz kjem fram indirekte og ganske langsomt.
Rørande og nifst
Det er eit rørande, vakkert, humoristisk og litt nifst portrett av ein liten mann som er nesten heilt aleine. Vi kjenner typen, men Krizniks versjon forsvarer så absolutt sin plass i bokheimen.
