Brev? Ja, brev!

Når du les ei bok som verkeleg gjer inntrykk, ja, så vil du at forfattaren skal skrive nesten same boka neste gong også. Det gjer ikkje Sjisjkin. Langt ifrå. Der ”Venushår” var overdådig og storslått og flytta seg frå persarkrigane i antikken til gårsdagens russiske avhopparar frå krigen i Tsjetjsenia i løpet av ei setning, så er ”Brevboken” knytt til ei tid. Der ”Venushår” forsynte seg raust av myter og regler og sitat frå tenkjelege og utenkjelege verk, er ”Brevboken” lagt i pennen på to brevskrivarar. Den eine boka er eit totalteater, den andre er ein brevroman. Det tok litt tid å kome over akkurat det, men altså: ein brevroman denne gongen.

Brevromanen og intimiteten

Brevromanen hadde si store tid på 1700-talet, då den opna sjangeren for det intime, det hemmelege, kjenslene som ein ikkje kunne snakke høgt om, men som ein kunne skrive om i brev til ein elskar, ein ven, ein slektning. Brevromanforfattaren fekk eit par ting på kjøpet: ein illusjon om at dette kunne vere verkeleg og sant, og ein motor som drog historia framover, sidan den eine svarer på det den andre skriv.

Kvifor brev?

Ein moderne forfattar treng ikkje brev som påskot for å skrive om det intime, heller ikkje for å få teksten til å stå fram som ei samling ekte dokument. Det brevromanen opna for, har tatt andre vegar seinare. Kvifor då brevroman? Spørsmålet vert ytterlegare sett på spissen sidan Sjisjkin har slått av sjølve den episke motoren. Der den tradisjonelle brevromanen er forma som ein dialog mellom to skrivande, stenger Sjisjkin brevflaumen og truleg har ingen av breva nådd fram til adressaten.

Seriemonologiet

Det har seg slik: Volodja må i krigen, Sasja sit heime og ventar og lengtar. Men breva dei skriv kjem ikkje fram. Istaden får vi to parallelle monologar, sett på spissen når Sajsa -etter år og dag- skriv, midt i eit brev:

Og så vidare. At gravide kvinner blir opptekne av sin eigen navle og det som skjer innanfor den, er ikkje så underleg, men å formulere seg slik til kjærasten som er ved fronten og som på ingen måte kan tenkast å vere far til barnet, vekkjer ei smule undring. Når Volodja opnar sitt neste brev på denne måten, er mangelen på kommunikasjon solid dokumentert:

Sorry Volodja, Sasja har heilt andre ting å uroe seg for, som å flytte inn i atelieret til kunstnarkjærasten og få det til å fungere som heim for den vesle familien på snart tre. Dette veit vi, men ikkje den lengtande soldaten. Slik gjer Sjisjkin den dialogiske og intime brevromanen om til ei rekkje monologar. Intime, ja vel, men sett ut av spel. Dialogen finst ikkje. Dei to skriv monologar, og etterkvart verkar det som om dei har gløymt kven dei skriv til,-spesielt Sasja.

Fråkopla den episke motoren

Når den episke motoren er kopla frå, må dei finne andre ting å skrive om. Dels går det i korleis dei har det, men etterkvart tek dei til å fortelje historier om andre familiemedlemmer og ikkje minst om deira kjærleikshistorier. Desse historiene er også prega av mangel på kommunikasjon og av forhold på si’. Som far til Sasja formulerer det:
”Familie, det er hatet hos mennesker som ikke kan klare seg uten hverandre.”

Og bakom syng dei store russarane

Breva sluttar å likne på brev, og Sjisjkin opnar for dei store spørsmåla han sysla med i romanen ”Venushår”. Når han krinsar rundt krigen, kjærleiken og menneskelege grunnvilkår, går han i kritisk dialog med dei store russiske klassikarane som alle russiske forfattarar må forholde seg til på den eine eller den andre måten. Sjisjkin vel den lett fatalistiske vinklinga.
Krigen er brutal, meiningslaus og skiten, kjærleiken har påfallande fellestrekk med krigføring, men både krigen og kjærleiken er uunngåeleg og stadig nye generasjonar blir kasta ut i begge deler. Sasja og Volodja skriv til seg sjølv og til oss alle, og teksten tvingar i sin tur lesaren i kritisk dialog. Etter endt lesing må eg konkludere at ”Brevboken” er ein verdig oppfølgjar til ”Venushår”, men sistnemnte er framleis den beste moderne russiske romanen eg veit om.