Storverk med manglar

«Max, Mischa og Tetoffensiven» er ein ambisiøs og imponerande roman som prøver å famne det heile: Samtida, kva den gjer med dei som lever i denne epoken, kva valdshandlingar og ikkje minst idé- og kunstproduksjonen rundt desse valdshandlingane gjer med folk. Vellet av faktakunnskap innanfor ei rekkje ulike felt er også imponerande. Ikkje i seg sjølv så klart; wikipediaromanar er ein utmattande sjanger. Men Harstad maktar å integrere faktakunnskapen i teksten og får oss med på lange reiser inn i såvel flykroppar som krigsoffensivar. Dette er ingen wikipediaroman så det er sagt. Og ja, det er imponerande, men eg slit litt med heilskapen og det er ikkje først og fremst på grunn av kvantiteten.

Max blir flytta på

Romanar handlar aldri om folk, dei handlar om individ. Så før eg går vidare, ein kjapp presentasjon av dei mest sentrale: Max blir tidleg i ungdomstida tvangsflytta frå heimbyen Stavanger til Long Island der far, den tidlegare ihuga AKP-aren skal få fart i karrieren som flygar. Mor, tidlegare ikkje fullt så ihuga AKP-ar, opnar etter kvart ei garnforretning. Max sørgjer lenge over den tapte heimstaden, inntil han møter sjelevenen Mordecai og dei to blir med i teatergruppa til den eigenrådige Wohlman. År seinare er Mordecai skodespelar. Max er teaterregissør og dramatikar, og kjærast med den sju år eldre kanadiske biletkunstnaren Mischa.

Max og Mischa flytter inn hjå Owen, alias onkel Ove, som stakk til Amerika for å bli jazzmusikar men hamna i Vietnam. Etter mange omsnunader enda Owen som einebuar i ei gigantisk leilegheit på Manhattan inntil nevøen og dama kjem og tek i bruk deler av dei veldige areala.

Eit nettverk av kunst

Så går dagane og åra, som ei brei og langsom elv. I dette elveløpet finst det fleire peilepunkt. Eitt er der frå starten: Romanen opnar med setningane «Dagen begynner. Ingenting å gjøre med det.» Siste setning (nei, dette er ingen spoiler) lyder: «Så løper vi.» Den som kjenner sin Beckett, vil høyre gjenklang frå start- og sluttreplikkane i «Vente på Godot».

Saman med Beckett spelar biletkunstnaren Rothkos siste, mørke bilete og Coppolas vietnamfilm "Apokalypse nå" sentrale roller i historia. Dermed har vi noko å orientere oss etter i den veldige tekstmassen. Eit nøkkelord er heimstad.

Max og Owen flyttar frå Stavanger av ulike grunnar, Mischa kom til New York frå Toronto, Rothko kom til USA frå Latvia som tiåring, Beckett er den evig heimlause både i Irland, Frankrike og på kloden.

Slike flyttingar gjer heilt klart noko med folk, ikkje minst set dei i gang ein refleksjon kring identitet som munnar ut i kunstverk for dei ovanfor nemnte. Heimlengt er det på den andre sida lite av etter Max' første, akutte fase i USA. Eit besøk på det norske museet Vesterheim i Iowa set onkel Owen og Max i ei underleg stemning, men det er ei stemning som på ingen måte liknar på nostalgi eller lengt etter fedrelandet.

Mørkt bakteppe

Becketts bidrag til romanen er å minne om at livet er absurd og meiningslaust og det er ingenting å gjere med det. Livsvilkåra let seg ikkje rokke verken med handlekraft eller tankekraft. Døden står klar til å slokke lyset for dei som ikkje vel å skru av brytaren på eiga hand, slik Rothko og ein av personane i romanen vel å gjere.

I tillegg til den individuelle døden gjev romanen rikeleg med plass til det ein kan kalle den kollektive døden: Den amerikanske krigføringa i Vietnam og flya som krasja inn i Twin Towers. To hendingar som har vore skilsetjande både for amerikanarar og for store deler av resten av verda, og som blir referansepunkt for Max frå han i altfor ung alder ser Coppolas «Apocalypse Now» fordi storebroren til Stig i Stavanger har fri tilgang på videoar.

Lite lysteleg, altså. Men trass i desse referansane til mørke eller absurde kunstverk, har romanen også lysare sider: Vennskap finst, kjærleik finst, rettnok som skjøre tilstandar det skal lite til å øydeleggje. Mot dette bakteppet av mørker og håpløyse utfaldar scenene i romanen seg. Dei spelar av og til mot den dystre bakgrunnen: Av og til går det faktisk an å gjere noko med det, og ikkje berre resignere som i opningsreplikken i Godot. Det går til dømes an å lage kunst ut av frykt, uro og vanskelege erfaringar.

Kva driv personane?

Det er dette dei sentrale personane gjer. Men trass i at substansielle deler av romanen handlar om nettopp skaping av kunstverk, blir skildringa av skapingsprosessane ståande på sida av individa som skaper dei. Og trass i at vi får vite mykje om både Max, Mischa og Mordecai, får vi ikkje heilt tak på kva det er som styrer dei til å handle eller ikkje handle. Kva som fekk foreldra til å gå inn i og deretter ut av AKP gir heller ikkje særleg mykje å tygge på.

Til og med opphenget på vietnamkrigen står og fell på Coppolas versjon. Det lysande unntaket her er dei personlege erfaringane til den med god margin mest interessante personen i romanen, nemleg onkel Owen. Hjå han kastar draumar, livsval, livserfaringar og levesett gjensidig lys over kvarandre.

Det eg saknar

Paradoksalt nok, med tanke på kvantiteten, er det altså mange ting eg saknar i dette verket. Kanskje fordi det finst mange amerikanske forfattarar som har skrive meir skilsetjande romanar om livet på den amerikanske kunstscenen, om amerikansk sjølvforståing og om amerikanske etterkrigstraumer.

Etter kvart som eg nærma meg slutten fekk eg ein formasteleg og nesten unemneleg tanke på hjernen som eg etter ei viss nøling likevel formulerer: Denne romanen hadde vore farlegare og viktigare om Max og familien hadde blitt verande i Stavanger og følgt det norske oljeeventyret fram til den gryande postpetroleumsfasen vi no lever i. Mens det finst raust med historier om vietnamkrigen, er oljeplattformene og det såkalla oljeeventyret nokså jomfrueleg mark i skjønnlitteraturen.

Max, Mischa og Tetoffensiven er ikkje ein dårleg roman. Den er imponerande, den er lesverdig, den er ikkje spesielt krevjande å lese når ein berre forsonar seg med lengda. Teksten er full av gode formuleringar og kompositoriske finesser. Kvantiteten hadde ikkje vore noko problem, om berre romanen hadde bora djupare: anten det hadde vore i sinnet til dei impliserte, i kunsten deira, i krigens etterverknader – eller i oljebrønnane utanfor kysten familien Hansen la bak seg.

• Se: