«Min kamp» er ikkje lenger berre ei bok. Det eit konglomerat av ein debatt, der sladder, store etiske spørsmål og eigne kjepphestar er raust representert, det er eit grenselaust fokus på ein forfattar som berre uvillig ytrar seg om noko, det er ein mediejippo med kontrollerte lekkasjar av pikante detaljar.
Les:
Stadig hyppigare dukkar spørsmålet opp: orkar vi meir Knausgård? Er det overdose? Vil denne romanmastodonten vise seg å vere ei forkledd døgnfluge, som kritikarar og entusiastiske lesarar om få år vil le litt brydd over at dei ofra så mykje tid, krefter og tolkingsiver på?
Hør:
Kunstnaren som svært ung mann
Heilt uavhengig av alt dette er «Min kamp 4» no klar for lesarane. Her får vi eit portrett av kunstnaren som svært ung mann, meir presist av perioden frå han er 16-19 år.
Sentralt står året etter gymnaset, då han i svart lang frakk og alpelue stig i land i eit lite øysamfunn nær Finnsnes i Troms der han skal finansiere forfattargjerninga med jobb som lærarvikar på ein barne-og ungdomsskule.
Lærar og elev=sant?
Dei som kan sin Knausgård vil vite at i debutromanen hans, «Ute av verden», gjorde hovudpersonen Henrik Vankel det same. Sentralt i romanen om Vankel er det seksuelle forholdet han innleier med ein 13 år gammal elev. I eitt av dei tidlegare binda av «Min kamp» kjem det fram at ein av venene til Knausgård meiner dette er ei sann historie, noko forfattaren ikkje heilt avviser.
Dermed har noko av buzzen rundt bind fire vore nettopp denne historia: Tok Knausgård ein Vankel då han var lærarvikar i ungdommen? Viss eg var påtalemakta ville eg tatt det med ro, sjølv om det finst ein tvetydig episode der ei jente frå klassen, som var forelska i læraren og omvendt, etter å ha lese debutromanen uttaler at det liknar «kjempemye», men at det berre er artig.
Les:
Les:
Les:
Brunst og børst
Uansett er denne forelskinga i ein elev ingen motor i historia, som elles kunne ha trengt noko slikt - eg meiner reint estetisk. Firaren er fortalt av den svært unge kunstnaren, som i tillegg til kunstnarkallet slit med det eg trur må vere vanleg for svært unge menn å slite med: nemleg lengten etter damer.
Her står den rå brunsten som tvingar han til å kaste seg over kva som helst berre det er dame side om side med vare Stella-draumar om uoppnåelege, jomfruelege, overjordiske skapningar. Eller for å vere meir presis: Det meste er i grunnen uoppnåeleg, for vår mann som promenerer på den vesle gatestubben i frakk og alpelue og verkar tiltrekkande både på lærarar og elevar, han strevar med å få det til med damene. Men ingen skal kome her og seie at han ikkje prøver. Og prøver. Igjen og igjen.
Og her er hovudproblemet med denne romanen: han er, nesten utan unntak, skriven i 18-åringens språk og med 18-åringens innsikt. At ein 18-åring opplever det som ei tragedie i livet å ikkje få det til med damer, det går an å forstå. Men det blir for mange tidlege sædavgangar, fyllekuler og bondeangerdagar, i alle fall når dei er skildra eit språk som nokså lojalt held seg til det ein kan vente av ein 18-åring som er inspirert av Hemingway, men som openbert også har snust på Hamsun.
Det fører til språkblomar som denne: «Vi kjører bortover den smale, likesom under fjellsiden inneklemte veien.» eller «…og la de av sæd gjennomtrukne underbuksene (…) rett i skittentøyskorgen».
Nr. 4: ei gutebok?
Men dermed er ikkje alt sagt om «Min kamp 4». Sjølv om eg nok trur det hjelper å vere mann og kanskje til og med ganske ung mann om ein skal vurdere firaren som ein heilt vellukka roman, så finst det kvalitetar som også andre lesargrupper kan glede seg over.
Den første grunnen er enkel: det handlar om serieprinsippet. Når du les bok nummer to, vil bok nummer ein kaste lys innover den nye teksten. I bind fire kling historier frå tre tidlegare bind med; kjente episodar blir hinta til eller utdjupa, karaktertrekk frå barndomsskildringane i trearen eller vaksenskildringane i toaren let seg skimte også i 18-åringen. «Min kamp» er framleis eit storslått prosjekt, trass i ei synkande kvalitetskurve.
Se:
Skjøre vegger mellom ytterpunkta
Den intense gleda og den ekstreme sorga som ligg nær overflata i svært unge sinn, er skildra og med stor presisjon og ikkje minst med humor. «Å men fy faen i ville helvete så bra det føltes!» er ein av mange svært illustrerande utbrot.
Godt skildra er også kjensla av allmakt som finst vegg i vegg med den avgrunnsdjupe mangelen på sjølvtillit. Dei skjøre grenseveggene er lette å bryte ned med alkohol, eller med eit blikk, ein replikk, ein spøk. Identitetsspørsmål er djupaste alvor og samstundes uløyseleg knytta til spørsmål om image.
Forfattaren bringer den vaksne lesaren tett inn på den kjensla av ungdom som handlar om å vere full av store spørsmål og emosjonar, men samstundes uavklart og utan aning om korleis det skal gå. Trass i det lett repeterande i handling og refleksjonsnivå, finst det ein nerve i historia, og den er knytta til nettopp dette.
Se:
Ein grei firar
Dermed er det nesten sagt at også dette bindet har materiale i seg til å halde samtalen i gang både blant dei lesande og blant dei meir alment meinande, og det er også ein kvalitet.
I tillegg til evige spørsmål som ungdom, nordlendingar, fyll og spalta kvinnesyn hjå 18-åringar, kan ein nevne meir spesifikke tema som kor mykje ein arvar frå far sin mot sin vilje, om det er sitt sanne «eg» ein viser når ein har drukke seg bort frå sjølvkontrollen, eller likskapar og forskjellar mellom hovudpersonane Vankel og Knausgård.
For dei som framleis lurer på kva som er sant og ikkje i romanen «Min kamp», kan det vere mykje å hente på side 445: «Hadde han virkelig gevær? Det er slik jeg husker det. Men kan det ha vært slik?». Eller denne: «Hadde han dykkerutstyr? Harpunerte han fisk til middag etter skoletid?». Eller naturlegvis denne her: «Hendte det forferdelige ting der? Gjorde jeg noe jeg ikke skulle ha gjort?». Ein romanforfattar kan spørje meir enn tusen romanlesarar kan svare.
Les:
