Når André Brink skriv romanar, handlar det gjerne om ”…enkeltmenneskenes kamp mot et korrupt og autoritært overherredømme” som forlaget så korrekt formulerer det på nettsidene sine, men sagt på den måten verkar det litt som pliktlektyre for kjekke apartheidmotstandarar. Medan romanen ”Kneleren” som no er ute på norsk, er eit afrikansk eventyr; vakkert, grusomt, magisk og lattervekkande. På toppen av det heile, eller i botnen, merkar lesaren at dette er skildra av ein forfattar med solide kunnskapar om landet og alle dei ulike folka som bur der.
Fargerik og mangfaldig
Den sør-afrikanske forfatteren og professoren i litteraturvitenskap, André Brink, er født i 1935, og skriver sine bøker både på afrikaans og på engelsk.
Foto: Aschehoug forlagVi er i det som no heiter Sør-Afrika, tida er 1700-talet. Kvite farmarar går på jakt og skyt elefantar og fangar i same slengen khoiar og san-folk, som blir tatt med heim ”for å temmes til jordarbeidere og vognførere”. Ein av desse fangane blir mor til Cupido Cockroach. Det vil seie: allereie frå fødselen av er det høgst uklårt kven denne figuren er. Farskapet er heilt i det blå, og mor er slett ikkje sikker på at ho har født han. Men CC lever opp til namnet som tyder ”attrå” eller ”begjær”. Han vil bli fri, han vil fly, han vil lese, han trår etter kvinner og brennevin, og han syng så det ljomar på dei mest upassande tidspunkt. Til dømes utanfor hytta til Broder Read under bryllaupsnatta.
”Selv etter at jeg gikk inn i det lille rommet, vedble broder Cupido å synge utenfor, høyt og entusiastisk. Så vidt forstyrrende var det faktisk at min brud og jeg først nærmere morgengry kunne fullføre det ærend vi var kommet sammen for.” (s 129)
Dette skjer etter at Cupido har blitt kristen, etter ei ekstatisk omvending under preikestolen til den imponerande fader van der Kemp. Og dermed er vi midt inne i spenningsfeltet mellom dei kvite farmarane - som har interesse av å halde dei svarte nede - og misjonærane som vil lære dei å lese og faktisk også til å krevje rettferd og fridom. Eit anna bakteppe er spenningane mellom dei ulike svarte folkegruppene, og i det fjerne buldrar dei europeiske rivaliseringane om eigedomsretten til dei afrikanske koloniane.
Store høgder og tragiske djupner
Cupido er ein del av alt dette. Han er ein khoi som kan lese og skrive i eit land der mange ser på han som eit lågareståande vesen. Han er ein mann som har hatt altfor stor nytte av jegerguden Heitsi-Eibib til å slutte å tru på han når han skal gå over til kristendommen. Kort sagt: han hamnar inn i alle konfliktområde som tenkast kan.
Og rundt han har Brink skapt eit persongalleri som du ikkje trur før du les det, og som fører vår helt til store høgder og tragiske djupner. Eller skapt og skapt: I eit etterord går det fram at mange av dei sentrale personane verkeleg har levd. Lesaren blir utsett for stor emosjonell turbulens og rause doser med kunnskap om ein viktig fase i utviklinga av det som blei apartheidstaten Sør-Afrika. Og enno har eg ikkje nemnt naturskildringane, eller det grøne insektet som boka har fått namn etter, eller alle reisene til Cupido både som misjonær og i meir uklåre ærend. Kort sagt: ”Kneleren” er ein roman av heilt uvanleg format.
