Inn i eit nett av historiske fakta flettar Atle Næss inn ein tysk soldat og ei norsk jente. Unge Sepp frå Erfurt blir for ei kort stund innkvartert på garden til Marits familie, inntil kasernen står klar for han og dei andre soldatane.
To heilt greie unge menneske som forelskar seg. Det kunne vore så enkelt. Men nettet av historiske fakta snører seg rundt dei, og andre blir dregne inn saman med dei. For her finst ein familie og ei grend rundt Marit, og ein tysk armé – og ein familie – rundt Sepp.
Forresten: «historiske fakta» er for snevert. I nettet er det også knytt inn fine trådar av idear, førestillingar, tenkjemønster og tradisjonar.
Fienden er dei som slepper bomber
Vi som les, veit at tyskarane skal tape krigen. Vi veit noko om austfronten, og om kva som skjedde med norske kvinner som gjekk med dei tyske soldatane. Men vi veit ikkje nødvendigvis korleis det er å vere Marit, 17 år, forelska.
Det er henne vi følgjer tettast i denne tredjepersonsromanen, der ho blir flytta rundt av verdshendingane og hamnar i Erfurt. For den tyske svigerfamilien er krigen noko som skal vinnast, det tek berre litt tid. Marit tilpassar seg denne førestillinga:
Om ikkje altfor lenge skal Tyskland vinne krigen og då vil alt anna ordne seg. Særleg når allierte bomber fell over Erfurt, heiar Marit på tyskarane. Ikkje av ideologiske grunnar, men fordi ho ønskjer ein slutt på bombinga, mat på bordet og Sepp heim frå fronten.
Er Marit ein «blindgjengar»? Ikkje i meininga «udetonert bombe», men i tydinga «eit menneske som ikkje såg dei store samanhengane i ei tid då det var nødvendig»? Det går an å meine at ho er utillateleg naiv. Men kor mange tenåringsjenter tenkjer på verdshistoria når blodet bankar i møte med ein tiltrekkjande ung mann?
Overtydande om vanlege menneske i uvanlege tider
Næss er god til å lokke oss inn i ei historie der personane ikkje anar korleis det går til slutt. Vi som sit med fasiten, ventar likevel med spenning på korleis freden vil slå ut for folka i romanen. Som mange andre forfattarar i vår tid, interesserer han seg for dei alminnelege individa på begge sider.
Historia byggjer seg langsamt opp. For langsamt, ettersom lesaren tidleg forstår at Marit og Sepp skal bli eit par og at det kjem til å skape problem. Næss har ein stødig, nøktern prosa. Sakte oppbygging og skildring av solskinsdagar er ikkje det som gjer bøkene hans leseverdige.
Men når dei små folka prøver å orientere seg i eit tilvære som er i ferd med å kantre, då svingar det. Anten det handlar om krigen som her, om kapitalismens fødsel, som i boka «Din nestes eiendom» frå 2009, eller om studiar av det heliosentriske verdsbildet som i «I himmelens tjeneste» frå 2016.
På sitt beste viser romanane korleis det er å stå i heilt andre konfliktar enn dei vi sjølve står i. Det er ein bra ting.
