Dei døde er gjengangarar i samtidslitteraturen. Og no tenkjer eg ikkje på vampyrar og zombiar, men på sjelene til døde menneske, som både kan tenkje og kommunisere med dei levande.
Jon Fosse har vore der fleire gonger. Bjørn Vatne, Maren Uthaug, Ole Robert Sunde og Sara Stridsberg har vore innom, for å halde meg til det nøkterne Skandinavia. Og i romanen «Flukt» gjestar Carl Frode Tiller dødsriket.
Vi snakkar neppe her om ein kollektiv nyreligiøs vending blant forfattarar, men heller om ein måte å opne nye rom i teksten på.
Mykje bra har kome ut av denne omgangen med dei døde. Hjå Tiller sit ikkje grepet heilt som det skal.
Tillers univers med variasjonar
Utgangspunktet er enkelt og klassisk tillersk: Mor, far og barn lever saman og går kvarandre på nervane, noko som gjev seg utslag i dobbeltbotna replikkar som dei leverer med utstudert uskuldige miner. Dette gjeld først og fremst dei vaksne.
Far Sakarias vil at mor Elisabeth skal drikke mindre, mor vil at far skal arbeide mindre, far vil at sonen skal bli stor og sterk.
Johannes vil noko heilt anna, han vil helst vere jente og låner sminke hjå mor i løynd. Så døyr han, 12 år gammal. Romanen vekslar mellom dei sørgjande foreldra i notid og episodar frå livet til Johannes.
Den levande Johannes har eit anstrengt forhold til omverda, og portrettet av han er verd boka i seg sjølv. At han gjestar foreldra sine etter døden kjem det lite ut av, anna enn ei vag kjensle. At denne korresponderer med andre grenseoverskridande kjensler, hjelper lite.
«Det var som om alle lydar, lukter og smakar og syn rann over i kvarandre (…) som om naturlovene ikkje gjaldt lenger, som om eg tenkte og følte gjennom andre og som om andre tenkte og følte gjennom meg»
Slike passasjar vert ståande merkeleg isolert frå resten av livet deira, dei blir meir som påstandar enn som noko romanen greier å bruke.
Ikkje alt flyt
Det flytande fungerer vesentleg betre i forma, der han byter scene via assosiasjon: frå den drypande sisterna på do vrir han rett over til lyden av vinen Elisabeth heller opp i det temmeleg svære vinglaset sitt. Slik glir teksten smidig framover, og lesarane blir flytta rundt i universet utan transportetappar.
Ideen med å la dei tre likeverdige stemmene i familien spegle seg i musikken til Bach, der dei flyt saman og frå kvarandre, er god. Dessverre kjem vekslinga mellom dei ulike stemmene for tett.
«Flukt» er ikkje ei mislykka bok. Dialogane er presise og pinefulle, Johannes’ siste tid på jord er levande skildra.
Mykje er bra, men opplegget med å setje sansingar, tankar og levande og døde i spel, fungerer overraskande dårleg. Det gjev lite til historia.
Kort sagt: Døden er eit blindspor. Dermed plasserer «Flukt» seg som ei mellombok i eit forfattarskap der det elles er kort mellom høgdepunkta.
Alle anmeldelsar og anbefalingar frå NRK finn du på nrk.no/anmeldelser.
