Mystisk hårfunn på friarloft

Ved inngangsdøra til eit over 400 år gamal jomfruloft i Gudbrandsdalen er eit hundretals trepluggar festa i veggen. Naglane er store som blyantspissar.

– Det er fanken meg hår bak mange av desse pluggane, så då må det vel bety noko, seier Kai Valbjør som er tidlegare eigar av garden Valbjør.

– Om det er kjønnshår eller noko anna, det skal ikkje eg uttale meg om. Dei er tydelegvis sett inn med hensikt, seier han.

Historikarar trudde desse naglane var eit lokalt fenomen, men no tyder mykje på at det er meir utbreidd.

Ikkje berre i Noreg

Ordet om naglane har spreidd seg. Ein britisk historikar fortalde den tyske mellomalderarkeologen Svenja Dalacker om at det same fenomenet var observert i Lom, som er nabokommune med Vågå. Ho kontakta Gudbrandsdalsmusea.

– Eg ville hit for å studere det her, for å sjå om det er det same som me har i sveitsiske hus, og det er det, seier Dalacker.

Gjennom arbeidet med doktorgraden sin har ho gjort liknande funn både i England og Sveits, men då er det helst med trenaglar. Funnet i dag er spesielt.

– Dette er første gong eg finn hår som er festa i veggen med ein metall-nagle. Metall skulle halde vonde krefter vekke, så dette er heilt spesielt, seier ho.

Eit slags frieri?

Kai Valbjør har ikkje undersøkt kva type hår som er bak pluggane i veggen, men håpar forskarane skal finne svar.

– Tru, overtru, eit eller anna slik mystisk er det, seier han.

Han fortel at historikar Erland Grev knytte trepluggane opp mot frieri.

– Soga hans var at viss ein gut ville ha ei jente, så skulle han få tak i kjønnshår frå den jenta. Ein skulle legge det inn i sprekken, og sette inn ein plugg for å stenge det att. Då skulle jenta bli hans, seier Valbjør.

– Ein kan godt tenke seg at eit kjærastepar har vore og kosa seg litt, og fridd til kvarandre.

For å halde det vonde vekke?

Dalacker har vore både hjå Norsk Folkemuseum og på Vinstra for å undersøke trepluggar i hus.

På loftet i Lom er det truleg hestehår som stikk ut frå metallpluggen, men Dalacker seier det er funne både edderkoppar på små glas, planterestar, kol, og bibeltekster bak naglar.

– I eit norsk hus fann dei ein død slange, seier ho.

Dalacker meiner fenomenet med å nagle noko fast i veggen er ei form for overtru, som kan ha vore praktisert lenge før kristen tid. Ho seier det i nokre skriftlege historiske kjelder er nemnt at spøkelse kunne sette seg i hòl.

– Kapusinar-munkane laga hòl for å få det vonde inn der, saman med eit velsigna objekt som til dømes papir med byrjinga av Johannes-evangeliet. Så putta dei inn ein trenagle for halde det vonde der, seier Dalacker.

– Håret blir tolka som djevelen sin hale. Når du kan sjå djevelen bak naglen er alt trygt.

Kva type hår som skjuler seg bak trepluggane på friarloftet i Vågå er framleis usikkert.

– Eg har ikkje testa ut teorien med kjønnshår i veggen, men eg vart gift likevel, seier Kai Valbjør og ler.

Gudbrandsdalsmusea ynskjer å forske vidare på fenomenet, og håpar publikum tipsar dersom dei finn store eller små pluggar i tømmerveggen.