Må framleis teste sopp på grunn av Tsjernobyl

Då det eksploderte i reaktorane i atomkraftverket i Tsjernobyl i 1986, tok vinden med seg radioaktivt nedfall. Det regna ned over delar av Noreg.

34 år seinare finn ein framleis radioaktivt stoff i soppen, sjølv om nivået er blitt lågare.

– Det går ikkje veldig raskt. Ein ser ikkje endringa så tydeleg over nokre få år, men i løpet av dei 34 åra er det stor endring, seier Anne Liv Rudjord i Direktoratet for strålevern og atomsikkerheit (DSA).

• Les også: Fantastisk god sesong for bær og sopp: – Det står ubrukte milliardverdier ute i naturen nå

– Blir nok ikkje sjølvlysande

Sopp er truleg den matvara i Noreg med mest radioaktivitet i dag, ifølge DSA. Sau og rein som et soppen på beite i dei områda som hadde mykje nedfall, blir ofte fôra ned før dei blir slakta.

Mattilsynet anbefaler at ein ikkje har i seg mat som har meir enn 20 000 becquerel per kilo. Det er kor mykje radioaktivt cesium ein får i seg i løpet av eit heilt år som har betydning. Gravide, ammande eller ungar under to år bør ikkje ete meir enn halvparten så mykje som andre vaksne og større ungar.

Sopp i fleire kommunar blir framleis testa. Etter målingane i 2019, var det ein sopp som vart sjekka i Øystre Slidre i Valdres som var mest radioaktiv. Den hadde 17 000 becquerel per kilo, og det mest vanlege er rundt 3800 i det området, viser tal frå DSA.

Ifølge Anne Liv Rudjord er nivåa så låge no at folk flest ikkje treng å vere redde for å ete sopp.

– Ein et som regel moderate mengder kvart år. Totalt sett er det nesten ikkje mogleg å få i seg for mykje radioaktiv cesium gjennom å ete sopp. Då skal ein vere veldig glad i det, seier Anne Liv Rudjord.

Soppentusiasten, Thyra Solem, er ikkje redd for å ete rimsopp.

– Eg kan unne me ei panne i året. Eg blir vel ikkje sjølvlysande av den grunn. Ein kan ikkje vere hysterisk heller, seier ho.

Men ho innrømmer at ho ikkje lar rimsopp bli ein altfor stor del av menyen.

– Men det gjeld jo dei område nedfallet var stort. Andre område treng ein ikkje tenke på det i det heile tatt, seier soppentusiasten.

• Les også: Arven etter Tsjernobyl
• Les også: 33 år etter Tsjernobyl må han fortsatt sjekke sauene sine for radioaktivitet

Testar årleg

Sidan 1988 har strålevernet testa soppen i utvalde område i landet.

– Vi vil gjerne ha oversikta over korleis det utviklar seg og kva som er status. Slik kan folk få informasjon og sjølv ta omsyn til kosthaldsråd, seier Rudjord.

Det varierer veldig frå eit område til eit anna, og frå soppart til soppart kor mykje av det radioaktive stoffet den tar opp.

Rimsopp, som er ein vanleg matsopp, er ein av verstingane. Den tar opp mykje av stoffet, medan til dømes kantarellen tar til seg mindre.

– Det er meir der det var mykje nedfall frå ulukka, og det er stort sett dei områda der det har betydning i dag. Det gjeld indre strøk på Austlandet, i fjellområda. Også er det i Trøndelag og Nordland hovudsakleg, seier Anne Liv Rudjord.