Intim teatermagi

Barn kan ikkje skjermast frå alt som er vanskeleg i verda. Men det er mange som freistar. Pakkar inn og skuflar bort, seier: Sjå heller her! Sjå kor koseleg dette er!

Så finst det forteljingar som ikkje kan forklarast bort. Ei av dei er eventyret «Piken med svovelstikkene». Skrive av H. C. Andersen for snart 200 år sidan – om ei lita jente som vert jaga ut i nyårskvelden av foreldra sine for å selje fyrstikker. I eventyret sel ho ikkje ei einaste ei, og ho frys i hel den natta og får sleppe den kalde verda som ikkje vil ho godt.

«Jenta med fyrstikkene», som det heiter på Teater Vestland, er eitt av få eventyr der det ikkje ordnar seg for helten.

Eller, jenta vert teken opp til himmelen av si avdøde mormor, men ho døyr, faktisk og på ekte. Det er jo ikkje slik me vil biletet av jula skal vere. Så når Teater Vestland og regissør Miriam Prestøy Lie lar dette vera deira juleframsyning i år, så er det òg politisk.

Tøffeltrasking

Regissør Lie og scenograf Synnøve Ringdal lar publikum gå inn i eventyret.

Av med skor, på med teatertøflar (nett som jenta i eventyret), og når framsyninga byrjar, slepp me inn i det som er som eit eige lite teaterhus. Publikum tassar inn i tøflane sine, det er intimt og fint å traska rett inn i det som kjennest som eit eventyr. Men allereie frå starten kjem ein vesentleg konflikt fram: Skodespelarane vil kvar sin ting.

Idun (Idun Losnegård) vil helst spela den snillare «Snikkar Andersen», medan Kyrre (Kyrre Eikås Ottersen) meiner ungane fiksar ei trist historie som «Jenta med fyrstikkene».

Så det vert den.

Og i det vesle rommet skal det lite til for å skapa magi.

Barna får bygga scena, og når dei har skipa dei små husa i scenografien til ei fin gate, kjennest det som me bur der i lag, heile publikum. Forteljinga er vår.

Musikken, komponert av Thea Hjelmeland, omgjev ein i eventyrverda. Den fyrstikkseljande jenta vert plukka ut frå publikum, og Miriam Prestøy Lie si tilnærming til stykket er interessant: Ein kan ikkje venta at barn i dag kjenner denne historia. Men når dei får høyre ho, skrik det til i dei i protest.

Kva for eit barn vil ikkje protestera når det skjønar at eit anna barn skal døy rett framfor dei?

Det krevjande barnet

Det er òg det jenta (Carina Furseth) gjer, ho protesterer høgt og tydeleg. Først er ho ei litt rotlaus jente i publikum som vert plukka ut til å spela jenta i eventyret – og når ho skjønar kva for forteljing ho skal vere med i, seier ho frå.

«Er det det som er slutten? At jenta skal døy? (...) medan dei sit der inne og et middag?»

For ho er det heilt uforståeleg. På Teater Vestland løftar dei fram krafta som ligg i protesten. Jenta går stadig ut av rolla si for å seie frå, og slik endrar ho historia i lag med barna i publikum. Denne rørsla inn og ut av fleire lag fungerer stort sett greitt, men kan hende vert det for tydeleg når FN og Barnekonvensjonen vert teken inn mot slutten av framsyninga.

Nyårsmagi med rettferdskrav

To ulike versjonar av vaksne får passa sine påskrivne: Både den som berre vil fortelje hyggelege historier (Idun) og den som meiner verda er urettferdig, og slik er det berre (Kyrre).

For det finst ein tredje veg: Å gjere noko med det. Slik sett er «Jenta med fyrstikkene» i tida: Klimakrisa krev handling, og få veit dette betre enn barna. Urettferd krev òg handling. Men om det skal skje, må dei vaksne opna seg for eit anna perspektiv: Barnet sitt.

«Jenta med fyrstikkene» er intim teatermagi med ei god dose FN-realisme til slutt. Og ikkje minst: Alt det som er å elske med teater.

Hattar av og på, overdådige kjolar, lyssetjing som tek deg inn i ei ny verd, snø som fell og ei svunnen tid. Samt ei tru på at endring faktisk er mogleg.

Du finn alle anmeldelsar og anbefalingar frå NRK på nrk.no/anmeldelser.

Anbefalt vidare: