Naturen slår tilbake

Noko av det eg set høgt med dei samiske forteljingane og den samiske kulturen etter kvart som eg blir meir kjent med det, er korleis naturen har ei eiga stemme, eit eige handlingsrom og ei sjølvstende som blir vist stor respekt.

Både i forteljingar som har vandra mellom generasjonar, men òg i tilfelle der ein heilag stein skapar trøbbel når ein vel ikkje å lytta til naturen.

Det opnar rom for noko uforklarleg, men viser òg korleis alt levande heng saman.

Er ein med på den tanken, så kan naturen òg hemna.

Det er utgangspunktet for teaterstykket «Eadnemáddu» av Siri Broch Johansen, som vert spelt ved Det Norske Teatret no før jul.

Slåande vakker

Det er første gong Det Norske Teatret gjer ein så omfattande samproduksjon med samiske kunstnarar.

«Eadnemáddu» er ei svært flott framsyning, alvorleg og morosam på same tid. Først og fremst er scenografien slåande vakker.

Frå taket heng rosafarga reinsdyrskinn som i seg sjølv er som skulpturar – i tillegg til å vera lada med meining.

Skinna er surra saman, og dei minner om kunstnaren Máret Ánne Sara sine bidrag i den samiske paviljongen ved Veneziabiennalen i sommar.

Sara hengde mellom anna opp tørka reinsdyrmagar i liknande formasjonar. På scene 3 ved Det Norske Teatret heng skinna som vakre, men trugande varsel, og vitnar om at noko vondt er i emning.

Ei historie om overgrep

Sjølve framsyninga av «Eadnemáddu» er plassert i Vardø, ein av dei eldste byane i Noreg.

Etter eit overgrep reiser ein ung mann (Ole-Henrik Bjørkmo Lifjell) hit for å starta på nytt, og blir med på å planlegga ein festival i byen.

Festivalen skal feira det vesle rognetreet som står i byen, eit tre som ikkje høyrer heime i den arktiske klimasona, og med det heidra alle vardøveringar som «står han av».

Rett ved sidan av den vesle rogna er òg heksemonumentet i Vardø.

Historia om overgrep famnar i dette stykket frå hekseprosessane på 1600-talet til overgrepet som forfølgjer Den unge mannen.

Vil ha hemn

Sara Margrethe Oskal spelar tittelrolla, eadnemádduen. Gjennom framsyninga blir ho transformert frå mor til hemnande stammor som om ho var ein hamløypar.

«Eadnemáddu» er eit ord som eigentleg ikkje finst på samisk. Det er sett saman av ordet for mor, eadni, og ordet for stammor, máddu.

Ifølgje samisk mytologi har alle dyr ei stammor. Om du plagar eit lite dyr, vil dyrets stammor hemna det.

Eadnemáddu hentar her fram ei stammor for alle mødrer. Etter overgrepet vil ho ha hemn, og følgjer etter Den unge mannen utan at han veit det.

Ho ber på ei stor sorg, og i stykket tar ho og naturen, skjebnen, eadnemáddu, ein rammande hemn.

Mørkt og modig

Regissør Pia Maria Roll har vorte mest kjend for framsyninga «Ways of Seeing» – men ho er ein anerkjent og prislønt scenekunstnar som har fleire gode framsyningar bak seg.

Her lit ho tungt på joiken, lyset og scenografien.

Allereie i første scene tek ho seg god tid, lar den lave joiken klinga og lyset kvila på børa (symbolisert med reinskinn), medan resten av scena er mørk.

I det heile er lysdesignet modig, ikkje minst i måten det nyttar mørket på.

Teksten flyt godt, sjølv om handlinga kan vere litt tung å få grep om.

Overnaturleg

Oskal, som den plaga kvinna, ber med seg noko tungt og mørkt. Dette får ein fin kontrast i Kirsti Stubø som rognetreet, livleg dansande med ein naken stamme.

Joachim Rafaelsen og Niklas Gundersen er dei to vardøværingane som med mykje humor styrer med korleis dei skal få laga eigen festival i byen, og Den unge mannen er altså han dei sett sin lit til.

Når stammora i form av eit reinskinnkledd vesen konfronterer han, er ulukka ute.

Noko overnaturleg blandar seg inn i rognefestivalen, og framsyninga toppar seg når mádduen grip inn.

Sterkt og levande

Her tar scenografi, lys og lyd over forteljinga, og her er det visuelle med framsyninga nydeleg løyst.

Det er som om ei mengd kjensler sprenger seg ut, frå urett mot kvinner på 1600-talet til urett i dag.

Hjå dramatikar Johansen er Den unge mannen og kvinna dei einaste samiske karakterane. I dette kjem kritikk av urett – gjort mot samar – tydeleg fram.

Samtidig viser det òg at alle menneske kan gjera feil. Det som er vekke, kan ein ikkje få tilbake.

«Eadnemáddu» er ei sterk forteljing om å mista og om å retta opp urett så ein kan koma seg vidare.

Sjølve historia glepp nokre stadar litt i forteljargrepa, men framsyninga som heilskap er sterk, levande og kunstferdig.