Barnet som aldri får fri

Korleis taklar ein eit barn som ikkje er som ein sjølv, eit barn som ikkje passar inn?

«Allis sønn» ved Trøndelag Teater handlar om nett det. Framsyninga er bygd på Magnhild Haalke si bok med same tittel, først utgjeven i 1935, sidan på nytt i 2020. Eit gløymd meisterverk, ifølgje meldarane. No er boka blitt teater.

I skvis

Elling og mor hans, Alli, bur hjå farmor og farfar i eit lite fiskarsamfunn ved trøndelagskysten. Far er på sjøen fleire år i strekk, og på øya der dei bur, er arbeid den store dyden. Ein skal henga i, stå på og arbeide hardt om ein skal ha mat på bordet.

Farmor og farfar er sure og fantasilause. Snakkar Elling og Alli ned, kastar må giftpiler av ord for å gjere dei føyelege og normale.

Alli er i skvis mellom forventningane frå øybuarane og Elling sitt sjølvstende. For femårige Elling er ikkje som dei andre. Han er ei kunstnarleg sjel, han rimar og diktar, han ser store, levande forteljingar i alt.

Elling er det skapande og fantasifulle barnet, og han passar ikkje inn.

Formørking

På hovudscena ved Trøndelag Teater ligg eit digert, svart, oljeaktig plastdekke. Nokre små haugar her og der, ein del steinar stabla opp: Det er øya Elling bur på.

Bak på scena stig ei slags sol – eller rettare sagt: solformørking – opp når framsyninga byrjar, og ho sig igjen når det er over.

Denne mørklagde sola, gjort av lysdesignar Eivind Myren, er eit tydeleg symbol på korleis Elling sin skinande skapartrong og fantasi vert mørklagd av dei rundt han.

Likevel skin ho kraftig gjennom heile framsyninga, som eit bod på korleis alt kunne ha vore om dei vaksne berre hadde sleppt taket i Elling. Sola vert eit slags haldepunkt, ei viktig estetisk markering i eit tomt, nærast grelt scenerom.

Mor og son

Jon Lockert Rohde spelar Elling, og han spring og spring. Han verkar vera ein god gut, ein som kan verte både fælen og lykkeleg av sin eigen fantasi. Dei fleste faktene vaksne brukar når dei spelar barn, har han heldigvis lagt vekk – ein spretten kropp og stadig ei hand mot munnen er det som er att.

Konflikten mellom mor og son er vanskeleg å få auge på frå starten av i teaterversjonen.

I romanen etablerast eit kraftfullt forhold frå dei første sidene av. Elling skrik og klorer, riv mor i håret. Alt fordi ho slo han då han drøymde seg vekk og syntest maten var vakker, fargesterk, som ein holme i ein grøn sjø.

Tankane går til Albert Åberg som om lag førti år seinare lagar landskap på tallerkenen av potetmos og tytebær.

Tigermora

Men ved Trøndelag Teater er Alli, spelt av Emma Caroline Deichmann, ei kjærleg mor full av uro for sonen.

Klemt mellom svigerforeldra sine krav og sonen sine ønske er ho kan hende mest av alt ei moderne «tigermamma»: Mora som ikkje slepp sonen av syne, som kontrollerer kvardagen, som får til alt og skal gjere ting på sin eigen måte.

Hadde det vore i dag, hadde Elling gått med hjelm heile tida, truleg ete spesialmat, og han hadde hatt ei klokke med sporing så mor hans heile tida kunne sjekka kor han var og kva han dreiv med.

Ho gjer han, av kjærleik, til ein ufri gut, ho vågar ikkje la han prøva seg på livet. Eit døme: Ho ror han sjølv att og fram til skulen på fastlandet kvar dag i staden for å lata han få vere innlosjert der nokre dagar i lag med dei andre barna.

Men kontroll kveler skapartrong. Ho lar han ikkje ein gong leika seg fritt.

For statisk

På Trøndelag Teater er det mor sjølv som spelar opp til det fatale som skal skje. Ingen tek ansvar for Elling, og det kryp til eit vondt klimaks i denne mørke historia.

Men regien kunne med fordel vore stramma inn og fortetta, konfliktane kunne vore tydelegare frå starten. Fleire kantar og konturar, hardare meisla ut.

Den mørke, tunge scenen og det mørke, tunge lydbiletet gjer framsyninga statisk. Og det sjølv om Elling spring, teiknar og kaukar, og at farmora (spelt av Ingrid Bergstrøm) gjer alt ho kan for å skapa ein kontrast som hardbarka, slu-blid og stikkande.

Ei slemmare mor og ei tydelegare oppbygging av konflikten ville løfta det ein må snakka om: Korleis ein taklar å ha eit barn som ikkje er som ein sjølv når moralpolitiet støtt står på døra.

Du finn alle anmeldelsar og anbefalingar frå NRK på nrk.no/anmeldelser.