Slik feirar vikjene den helsefremjande osten

– Me er stolte av at Vik har det einaste gamalostysteriet i verda, seier festivalgeneral Erling Stadheim.

I festivallandet Norge finst eit mylder av festivalar. Medan mange forsvinn etter nokre år, held nokre stand. Gamalostfestivalen i Vik er ein av dei.

Ei forklaring kan vera at eit vidt spekter av lag og organisasjonar, eldsjeler og skuleungar har stått bak feiringa av den magre, sunne osten sidan oppstarten midt på 1990-talet.

• Les òg: «Mager og kledeleg brun og med eit ufortent dårleg rykte frå sitt tidlegare liv»

Guhaugspelet

I kveldssola torsdag kveld slo høgtidelege hornsignal an tonen for årets festival - og for eit litt annleis historisk spel. Med kyrkjebakken framføre Hove steinkyrkje som scene tok 7. klassingane ved Flatbygdi skule publikum med 1500 år tilbake i tid, til 500-talet då det truleg levde ein rik hovding Gue på Hove i Vik.

«Guhaugspelet», som hadde premiere i fjor, er ei dramatisert forteljing om fleire historiske hendingar i Vik frå den mektige mannen på 500-talet og fram til våre dagar.

• Les òg: 7.-klassingar vekkjer til live 1500 år gamal hovding

– Ein lokal kunstnar - Jens Brekke - har skrive stykket, og skuleelevar er skodespelarar, så dette er eit spel med heilt lokalt opphav og framføring, seier Stadheim.

Umami

Det er ikkje utan grunn at Vik har spesialisert seg på gamalostproduksjon. Éi av dei som meistra kunsten å laga gamalost, var nemleg bondekona Brita Ligtvor frå Vik.

Ligtvor hadde vunne sølvmedalje for osten sin på ei landbruksutstilling i Bergen i 1909, og etterpå starta ho like godt «gamalostskule» for unge jenter heime på garden.

• Les òg: Leander (6) smakar gamalost: - Godt!

Ein fersk gamalost kan beskrivast som søtleg bitter. Men etter tre-fire veker i kjøleskåpet, går han meir og meir over til å smaka umami.

Umami betyr «god smak» på japansk og er den femte smaken ved sidan av surt, søtt, salt og bittert. Umami, som gamalosten har mykje av, hevar fram andre smakar - og er ein smak asiatiske kokkar er opptekne.

Og nettopp umami er tema på eit seminar fredag med Rigmor Johnsen, mangeårig kulturattache ved den norske ambassaden i Beijing. Tilskipinga, i regi av Vik kvinne- og familielag, stiller spørsmålet om ny innsikt om umami kan gjera bruken av gamalost endå meir spennande.

Born og unge

Som i Guhaugspelet, står ungane i sentrum når i Vik barnehage denne veka har lært om korleis gamalosten blir laga.

• Høyr borna i Vik barnehage syngja «Gamalostvise» av Ottar Wiik:

Sentralt står også mange unge for eit nytt skot på det rotfesta festivaltreet i Vik:

Søndag er det nemleg premiere på «Jambo», ei familieførestilling som byr på afrikansk-inspirert musikk, dans og teater. Fleire titals song- og dramaelevar frå kulturskulen, Vik blandakor, og korpsa i Fresvik, Vik og Feios tek del.

– Det ser me skikkeleg fram til, seier Stadheim.