Berustibme duodjáj le vuodo sunnuv gaskan

– Gå la prosjevtajn gillomin massta nav ålov berusta, ja njálmme dåssju manná, ja ij nagá hiejttet giehttot dan birra. De la hávsske soabmásijn sáhkadit guhti dádjat, ja guhti bieljev luojkká.

Dav javllá Mattias Harr (30) suv moarse, Anne Silja Turia (29) birra, gut la duodjelanján gáptev goarromin, sunnuv aktisasj barggosajen. Mattias la iesj garraduodjár, ja suv gávnav divudagán, tjællárin.

• Lågå: – Lulesamisk duodje er fortrinnsvis en kvinneaktivitet

Ádjásis oahppam

– Bajássjaddamin ádjá tjællárin muhttijn lidjiv, gæhttjamin gåktu duodjuhij.

Mattias ij riekta mujte goassa sijdan Málágin, Svierigin, nijbev vuostasj bále giehtjaj oattjoj.

– Juo mánnán. Vuostak hæhttujiv oahppat gåktu nijbev adnalit, ja de oavsátjijt vuollagåhtiv. Navti lij álggo.

Mattias suoddjimbælljasijt tjágŋá, ja skávtjájt njávkat.

– Áddjá ittjij berusta pedagogihkalattjat åhpadit. Valla imáj láhkáj de huoman oahppiv. Muhttijn oadtjuv tjoarvvebæhkátjav pussut.

Masjijnna-ladnjaj tjágŋá, ja rubánav mannuj biedjá.

– Vrrrr!

Dan jutsán jurra de nagáv gullat majt javllá.

– Gulliv akta muv åvdep åhpadiddjáj lij koalssa njåmmum. Le dávk ilá ållo dumev sisi vuojŋŋam. Bierriv várrogis liehket jus galgav duojijn iellema tjadá barggat.

Tjuovgav lagábut råhtti, ja gellammasjijnav jåhtuj biedjá. Tjoarvvebiehkke majt giedan adnal unnu ja unnu, ja dálla l dåssju gattsa máhte. Sierralágásj happsa lanján badján.

– Gå ádjáv lidjiv guossidime, ja goaden skuorrumtjoarves hapsidij, de diehtiv lij tjællárin duodjuhime. Tjoarvvehappsa ádjáv mujttádahttá, ja muv mielas le dat njálga happsa. De dagu ráfev dåbdåv.

Gåktu l duodjuhit

– Gå sáhkkuv, svijlliv jali masjijnajn gelav, ja vuojnnegoadáv mij dassta sjaddá, ja gå vuojnáv vuorbástuváv. Vuoj, man hávsskes dåbddå le.

Muhttijn duodjár vuorbástuvvá, ja muhttijn ij. Navti l duodjára barggo.

– Muhttijn usjudaláv; Mattias, dån la nav tjiehppe. Valla ábaj, gå iv riekta vuorbástuvá, de usjudaláv; Mattias, manen hærrájt navti dahki? Dav vierttiji vuojnnet ittjij dåhkki.

Garraduodjár muorajn, dávtijn, tjårvijn ja muhttijn aj ruovdijn barggá. Målsudahkes barggo dahka vaj ådå ájádusá maŋenagi badjáni.

– Jus lav mælggadav girjjamijn gillum, de soajttá dassta vájbav. De la hávsske divudahkaj mannat ja ruobes vædtsagij, duola dagu báddeságajn barggat. Gå ájgge vehik gållå, de vat sidáv girjjat. Muhttijn smaredav ja dåssju sierrelágásj bargov usjudaláv.

Gå diek Ájluoktaj, Divtasvuodnaj jådij, de imájdaláj Mattias jus danna lij garraduodjáj berustibme. Gå ulmutjij oahpástuvvagådij, de alvaduváj.

– Dánna l stuor berustibme. Ulmutja ságasti ja sihti gæhttjat. Duodastallamav oattjov jus buorre bargov dagáv. Jus aktak ettjin berusta, de ij lim sæmmi hávsske liehket.

Mattiasa sidot la såj Anne Siljan galggaba iellema tjadá duojijn barggat.

– Dav sidáv, jus dåssju hælsso bissu.

Mattias ietjas merkav vuoset mij la nijbbáj girjadam. Suv máttarádjá mærkka l vuodon læhkám. Mærkka l buolvas buolvvaj mannam, aj ietjá berrahijda.

– Lav dåssju sáhtsov duoddistam, vaj sjaddá dagu M ja H. De la sihke ietjam nammamærkka, ja de lav aj oabme merkav bisodam.

Gieresvuodav gávnaj

Mattias ja Anne Silja vuostasj bále æjvvalijga jagen 2007 Jåhkåmåhke márnánin.

– Lij galla hávsskes næjttso, usjudalliv. Doajvov besav suv ietjá bále iejvvit.

Sulle guokta jage gållin, ja duolla dálla æjvvalijga.

– De nubbe nubbáj gijnajma.

Dálla de Anne Silja sijddabájken aktan årroba. Dåbevinndegijs njuolgga vuodnaj vuojnneba, ja Mattias Ájluovtan hávsskudallá. Vuorbálasj boahtteájgge aj sunnuv vuorttá.

– Måj lin mánátjav duodjuham, tjajmmá Mattias.

Anne Siljan le bielleájggevirgge duodjebagádallen julevsáme guovdátjin Árran.

– Åhtsi gus duodjárav gå moarsev åhtsågåhti?

– He-he. Ij lim gal hieredus. Gå oahpástuvájma de sáhkadijma galgajma duojijn doajmmat.

– Le gus dibmaduojev gæhttjalam?

– Lav gæhttjalam goarrot, nåk suohtan. Mujtáv mánnáskåvlån akti, lidjiv juokkirlágásj gáptev goarromin. Sasev avta bælláj gårruv. Ittjiv goassak gerga, ja åhpadiddje suttalussjagådij ja sidáj viehkedit. Sasev de nuppe bælláj goaroj. Gáppte ållu tjævtot sjattaj. Dat bielle majt åhpadiddje goarrolij lij riek buorre, valla dat bielle majt iesj lidjiv gårrum dåssju gahtsahij.

Le Anne Silja garraduodjev gæhttjalam?

– Sån akti nijbbáj álgadij, ja ittjij gærggat háppida. De divudahkaj manájma. Bagádiv masjijna guorraj galgaj tjuottjudit. Ittjiv dav galga dahkat. Masjijnna dagu muorav råhttij, ja vargga giedajt dejvaj. Dalloj de vargga ållu tjævtomæhttsáj manáj.

– Árvvedav balláj?

– Dat rájes ij la dan nijbe birra vuojga giehttum.

Duodje virggen

Gå joarkkaskåvlåjn ja doarrodievnojn lij garggam, de mierredij galgaj Jåhkåmåhkkåj jåhtet ja Sáme åhpadusguovdátjij álgget.

– Dalloj ittjiv rat diede majt sihtiv dahkat. Valla munji dåbdduj riekta danna skåvlåv vádtset. Danna gávnniv majt dán iellemin sidáv dahkat.

Sáme åhpadusguovdátjin badjánij berustibme duojijn joarkket.

– Dallutjij lij duodje dåssju asstoájggedoajmma. Gå Sámij åhpadusguovdátjij álggiv, de duodje hárráj unnán ietjáláhkáj usjudallagåhtiv. Danna agev duodjuhiv. Dav iv lim dallutjij dahkam, ja de usjudallagåhtiv; dáj dåjmaj sidáv joarkket. De badjánij miella ålles ájgen duojijn barggat.

Soames jage gållin åvdås gå Mattias duodjevirgev oattjoj. Dassta sierra iellemvuohke tjuovvu.

– Dagu bånndura, ællosujtára jali guollára ietjasa láhkáj viessu, de la gássjelis muv iellemvuogev gåvådallat.

Ittjij gåjt rudájt usjudalá gå virggáj álgij.

– Håv, de lidjiv ietjá bargov gávnnat. Valla dánna l juoga ietjá.

– Gåktus nav?

– Iellem le ienep gå rudá. Iellemkvalitehtta, mij la dat? Munji l gåjt oadtjot divudahkaj tjágnat, jali ábnnasijt tjoahkkit, vájk dal makkir biejve. Juojddáv dahkat ja hábbmit ietjam láhkáj. Gæhttjat gå juojddá giedaj sinna dagu sjaddá. Vargga iv nagá gåvådallat, valla le gåjt huj duhtaduhtte.

Mattiasin le biellevirgge, ja dasi sivva gávnnu.

– Jus ållesvirgev lidjiv barggam, de lidjiv vidnudahkaj oarjje liehket. De lidjiv hæhttut moadda gálvojt dahkat vaj lidjiv nahkat vuobddet, ja bálkáv dassta oadtjot.

Suv kåntåvrrå l dåssju tráhpátjav bajás. Telefåvnnå l juo gålmmi skuolkkam, ja dálla ruopptot rinngu.

– Vuojnáv la ringgum? Majt sidá?

Nuppe bieles sjambalt, åvdås gå Mattias ságastallamav hæjttá. Juskal sujna l biellevirgge, de ij la huoman udnásj tjoavddusijn ållu dudálasj.

– Ájgge gållå ietjá ássjijda mij goasská duodjáj. Duola dagu uddni, de lidjiv ruhtadoarjo birra Sámedikke næhttabielijn låhkåmin. Gå lav divudagán, de lav tjiehppe, valla gå dassta manáv, ja galgav ietjá ássjij barggat, dagu buvtadimijt vuobddet jali åhtsåmusáv tjállet. De iv la sæmmi tjiehppe. Dille ij la ållu nav gåktu sidáv.

– Gåktu vuobdá?

– Iejvviv oasstijt márnánijn ja ietjá sajijn. Muhtema rinnguji. De diehti majna bargav, ja de rávviji.

• Lågå: Værámus ájgge duodjárijda

Le dunnun assto gieresvuodav ájmon anedit?

– Na le. Valla...

Mattias mælggadav ájádalla.

– Jus ejma duojev dan láhkáj dádjada, de ejma la dádjadit manen nubbe duojev barggon vállji.